Em thấy thông tin chuyên môn cũng rất quan trọng. Đọc những lý giải chuyên môn để hiểu sâu xa và dự trù phòng bị cũng tốt. Đỡ hoang mang. Bài của tác giả là chuyên gia dịch tễ học:
Dịch còn dài dài. Viết mấy dòng để các bạn đọc cho vui khi tự cách ly nhé.
Việt Nam có bao nhiêu ca bệnh và chuyện kit chẩn đoán
1. Làm sao nhận biết nó là coronavirus
Khi dịch xảy ra ở TQ, người ta thấy triệu chứng giống SARS nhưng chưa biết bệnh nguyên. Họ nghi là do vi rút vì chữa bằng kháng sinh không khỏi (mức độ bệnh viện nói chung chỉ đến thế). Phải cần đến phòng thí nghiệm chuyên về vi rút xác định. Các PTN đã phân lập ra vi rút nhưng vẫn chưa biết đó là vi rút gì. Quan sát hình thái trong kính hiển vi điện tử nó có dạng coronavirus (như VN đã làm). Tuy nhiên, đó chưa đủ để kết luận. Sau đó, phải nuôi cấy lại trong môi trường có các chất ức chế khác nhau mới biết đó là vi rút có bản chất là RNA. Họ giải mã gien toàn bộ vi rút mới xác định là Coronavirus.
2. Chẩn đoán
Từ đó trở đi để chẩn đoán và khẳng định họ phải làm việc phân lập vi rút rồi giải mã gien. Vì chưa có phép thử nào khác như Huyết thanh học hay PCR. Do vậy việc chẩn đoán khẳng định rất tốn thời gian’ chi phí và cồng kềnh.
3. Kit chẩn đoán PCR
PCR là một phép thử cho kết quả nhanh, thử được nhiều mẫu một lúc, có thể tự động hóa và chính xác… được sáng chế ra từ cuối thế kỷ trước. Do vậy, đòi hỏi phải phát triển bộ kít. Phát triển kit bắt buộc dựa trên trình tự acid nucleic (giải mã gien) để thiết kế mồi. Do TQ đã công bố trình tự mã gien và đăng kí trong Genbank nên các nước khác có thể từ đó phát triển bộ kit. Nói cách khác, lúc đó ai cũng có thể chế được kit nhưng cần có ít nhất một chủng vi rút SARS CoV-2 để chỉnh bộ kit (nồng độ các thành phần của kit, lượng mồi, thời gian phản ứng, cách đánh giá kết quả...).
4. Validated kit (Kit đã được nghiệm thu)
Bộ kit muốn được đem áp dụng thì ngoài việc chỉnh các thành phần của kit, bắt buộc phải được nghiệm thu (validation). Quá trình nghiệm thu phải do những người phát triển bộ kit thực hiện để lập hồ sơ. Các tiêu chí phải xác định là độ nhạy (hay độ mẫn cảm - sensitivity), độ đặc hiệu (specificity), độ lặp lại (repetitiveness) … Hội đồng nghiệm thu căn cứ trên hồ sơ để cấp phép. Như đã nói trên, nước nào cũng có thể phát triển bộ kit nhưng không đủ số mẫu bệnh phẩm (thông thường từ 100 người bệnh) để thực hiện việc nghiệm thu. Do vậy mà Mỹ thiếu kit xét nghiệm. Tại Mỹ, cơ quan phát triển kit là CDC, gần đây cho phép các công ty tư nhân được phép phát triển kit. Dù người lập ra bộ kit là ai thì cũng phải được FDA (Food & Drug Agency) xét duyệt và cấp phép (Tổng thống chả có quyền can thiệp). Việc vượt qua cửa ải FDA rất khó khăn vì đòi hỏi rất nhiều tiêu chí phải hoàn thành.
5. Chẩn đoán Covid 19 bằng kit PCR
Cho đến nay có thể nói kit PCR là phương pháp chẩn đoán chính nếu không nói là duy nhất. TQ đã sử dụng kit để chẩn đoán. Nhiều thông tin cho thấy PCR chỉ phát hiện vi rút trong khoảng 10% số bệnh nhân viêm phổi cấp. Nguyên nhân nằm ở (i) độ nhạy (sensitivity) của bộ kit có thể thấp; (ii) mẫu bệnh phẩm không trúng (chỉ ngoáy họng khi vi rút không có trong đó hoặc có ý kiến cho rằng vi rút phát triển trong phần đáy phổi nên chỉ bài tiết ra khi ho hay hắt hơi; lại có ý kiến vi rút lúc đầu bài thải qua họng đến giai đoạn sau bài thải qua phân) (iii) sử lý mẫu không đúng cách: Các thanh tra y tế khi về Vũ Hán báo cáo là do cách sử lý mẫu. Họ cho rằng sau khi lấy mẫu, cho vào lọ thủy tinh nhân viên y tế Vũ Hán nhúng các lọ này vào nước 56 độ C để khử trùng nên đã làm chết vi rút và nhiều ý kiến khác nữa…
Hiện nay khó khăn lớn nhất để chẩn đoán đó là thiếu kit.
6. Đếm số ca bệnh
Muốn đếm số ca bệnh phải định nghĩa thế nào là ca bệnh. Đinh nghĩa ca bệnh không nằm trong sách mà trên cơ sở thực tại. Ví dụ khi có dịch sốt xuất, bạn có thể có tiêu chí: người có các vết xuất huyết lấm chấm ở dưới da. Đây là một định nghĩa có tính sách vở nhưng không thực tế vì không thể áp dụng trong hoàn cảnh có người da màu châu Phi. Định nghĩa ca bệnh và ca nghi ngờ vô cùng quan trọng trong chống dịch để tìm ra bệnh nhân và cách ly họ. Thông thường một ca bệnh được định nghĩa như sau (i) người trong vùng dịch hoặc đến từ vùng có dịch hoặc có tiếp xúc với người bệnh + (ii) có biểu hiện sốt + (iii) ho, khó thở + (iv) PCR dương tính. Định nghĩa các ca nghi mắc bệnh có thể chỉ là (i) hoặc (ii) hoặc (iii).
Vì dựa vào tiêu chí (iv) nên số ca ở TQ thấp hơn do với thực tế. Sau đó họ thay tiêu chí (iv) bằng “chụp phổi hoặc xét nghiệm PCR dương tính” và như thế số ca ghi nhận đã tăng vọt lên.
Điều cuối cùng: nhiều bạn thường hỏi là có tin rằng VN chỉ có 16 ca không? Câu trả lời của mình là: VN định nghĩa để tính số ca bệnh, ngoài các tiêu chí khác, bắt buộc phải có tiêu chí PCR dương tính.
Dịch còn dài dài. Viết mấy dòng để các bạn đọc cho vui khi tự cách ly nhé.
Việt Nam có bao nhiêu ca bệnh và chuyện kit chẩn đoán
1. Làm sao nhận biết nó là coronavirus
Khi dịch xảy ra ở TQ, người ta thấy triệu chứng giống SARS nhưng chưa biết bệnh nguyên. Họ nghi là do vi rút vì chữa bằng kháng sinh không khỏi (mức độ bệnh viện nói chung chỉ đến thế). Phải cần đến phòng thí nghiệm chuyên về vi rút xác định. Các PTN đã phân lập ra vi rút nhưng vẫn chưa biết đó là vi rút gì. Quan sát hình thái trong kính hiển vi điện tử nó có dạng coronavirus (như VN đã làm). Tuy nhiên, đó chưa đủ để kết luận. Sau đó, phải nuôi cấy lại trong môi trường có các chất ức chế khác nhau mới biết đó là vi rút có bản chất là RNA. Họ giải mã gien toàn bộ vi rút mới xác định là Coronavirus.
2. Chẩn đoán
Từ đó trở đi để chẩn đoán và khẳng định họ phải làm việc phân lập vi rút rồi giải mã gien. Vì chưa có phép thử nào khác như Huyết thanh học hay PCR. Do vậy việc chẩn đoán khẳng định rất tốn thời gian’ chi phí và cồng kềnh.
3. Kit chẩn đoán PCR
PCR là một phép thử cho kết quả nhanh, thử được nhiều mẫu một lúc, có thể tự động hóa và chính xác… được sáng chế ra từ cuối thế kỷ trước. Do vậy, đòi hỏi phải phát triển bộ kít. Phát triển kit bắt buộc dựa trên trình tự acid nucleic (giải mã gien) để thiết kế mồi. Do TQ đã công bố trình tự mã gien và đăng kí trong Genbank nên các nước khác có thể từ đó phát triển bộ kit. Nói cách khác, lúc đó ai cũng có thể chế được kit nhưng cần có ít nhất một chủng vi rút SARS CoV-2 để chỉnh bộ kit (nồng độ các thành phần của kit, lượng mồi, thời gian phản ứng, cách đánh giá kết quả...).
4. Validated kit (Kit đã được nghiệm thu)
Bộ kit muốn được đem áp dụng thì ngoài việc chỉnh các thành phần của kit, bắt buộc phải được nghiệm thu (validation). Quá trình nghiệm thu phải do những người phát triển bộ kit thực hiện để lập hồ sơ. Các tiêu chí phải xác định là độ nhạy (hay độ mẫn cảm - sensitivity), độ đặc hiệu (specificity), độ lặp lại (repetitiveness) … Hội đồng nghiệm thu căn cứ trên hồ sơ để cấp phép. Như đã nói trên, nước nào cũng có thể phát triển bộ kit nhưng không đủ số mẫu bệnh phẩm (thông thường từ 100 người bệnh) để thực hiện việc nghiệm thu. Do vậy mà Mỹ thiếu kit xét nghiệm. Tại Mỹ, cơ quan phát triển kit là CDC, gần đây cho phép các công ty tư nhân được phép phát triển kit. Dù người lập ra bộ kit là ai thì cũng phải được FDA (Food & Drug Agency) xét duyệt và cấp phép (Tổng thống chả có quyền can thiệp). Việc vượt qua cửa ải FDA rất khó khăn vì đòi hỏi rất nhiều tiêu chí phải hoàn thành.
5. Chẩn đoán Covid 19 bằng kit PCR
Cho đến nay có thể nói kit PCR là phương pháp chẩn đoán chính nếu không nói là duy nhất. TQ đã sử dụng kit để chẩn đoán. Nhiều thông tin cho thấy PCR chỉ phát hiện vi rút trong khoảng 10% số bệnh nhân viêm phổi cấp. Nguyên nhân nằm ở (i) độ nhạy (sensitivity) của bộ kit có thể thấp; (ii) mẫu bệnh phẩm không trúng (chỉ ngoáy họng khi vi rút không có trong đó hoặc có ý kiến cho rằng vi rút phát triển trong phần đáy phổi nên chỉ bài tiết ra khi ho hay hắt hơi; lại có ý kiến vi rút lúc đầu bài thải qua họng đến giai đoạn sau bài thải qua phân) (iii) sử lý mẫu không đúng cách: Các thanh tra y tế khi về Vũ Hán báo cáo là do cách sử lý mẫu. Họ cho rằng sau khi lấy mẫu, cho vào lọ thủy tinh nhân viên y tế Vũ Hán nhúng các lọ này vào nước 56 độ C để khử trùng nên đã làm chết vi rút và nhiều ý kiến khác nữa…
Hiện nay khó khăn lớn nhất để chẩn đoán đó là thiếu kit.
6. Đếm số ca bệnh
Muốn đếm số ca bệnh phải định nghĩa thế nào là ca bệnh. Đinh nghĩa ca bệnh không nằm trong sách mà trên cơ sở thực tại. Ví dụ khi có dịch sốt xuất, bạn có thể có tiêu chí: người có các vết xuất huyết lấm chấm ở dưới da. Đây là một định nghĩa có tính sách vở nhưng không thực tế vì không thể áp dụng trong hoàn cảnh có người da màu châu Phi. Định nghĩa ca bệnh và ca nghi ngờ vô cùng quan trọng trong chống dịch để tìm ra bệnh nhân và cách ly họ. Thông thường một ca bệnh được định nghĩa như sau (i) người trong vùng dịch hoặc đến từ vùng có dịch hoặc có tiếp xúc với người bệnh + (ii) có biểu hiện sốt + (iii) ho, khó thở + (iv) PCR dương tính. Định nghĩa các ca nghi mắc bệnh có thể chỉ là (i) hoặc (ii) hoặc (iii).
Vì dựa vào tiêu chí (iv) nên số ca ở TQ thấp hơn do với thực tế. Sau đó họ thay tiêu chí (iv) bằng “chụp phổi hoặc xét nghiệm PCR dương tính” và như thế số ca ghi nhận đã tăng vọt lên.
Điều cuối cùng: nhiều bạn thường hỏi là có tin rằng VN chỉ có 16 ca không? Câu trả lời của mình là: VN định nghĩa để tính số ca bệnh, ngoài các tiêu chí khác, bắt buộc phải có tiêu chí PCR dương tính.
