Euroclear, tổ chức quản lý tài sản Nga bị đóng băng ở châu Âu, "không loại trừ" khả năng kiện EU nếu bị tịch thu
15 tháng Mười Một 2025
Tổ chức của Bỉ ít được biết đến nhưng trung tâm của hệ thống tài chính, Euroclear nắm giữ €193 tỷ euro tài sản Nga, vốn bị đóng băng từ khi Nga xâm lược Ukraine, và đang thu hút nhiều tham vọng. Giám đốc điều hành của tổ chức, Valérie Urbain, cảnh báo khả năng xảy ra tịch thu — điều bất hợp pháp sẽ làm suy yếu châu Âu.
Giống như mọi người, bà chỉ biết về đề xuất gây sốc qua báo chí. Valérie Urbain, giám đốc điều hành của Euroclear — nơi lưu giữ khoảng €200 tỷ euro tài sản Nga bị đóng băng từ khi Nga xâm lược Ukraine — không hề được Friedrich Merz thông báo trước. Vào sáng sớm ngày 25 tháng 9, khi xem điện thoại và phát hiện trang nhất của Financial Times, bà mới biết kế hoạch của thủ tướng Đức: tạo cơ chế cho Ukraine vay €140 tỷ euro dựa trên tài sản Nga bị đóng băng, nhưng không tịch thu. Đề xuất này hiện là tâm điểm tranh luận mà các thủ tướng và nguyên thủ EU sẽ quyết định tại thượng đỉnh sắp tới vào ngày 18–19/12.
Dù không được báo trước, bà Urbain mới là người nắm chìa khóa của những tài sản này. Bà lãnh đạo Euroclear, một tổ chức ít được biết đến nhưng đóng vai trò cốt lõi trong hệ thống tài chính. Đây là nơi các ngân hàng trung ương và các quỹ đầu tư lớn gửi tài sản của họ (cổ phiếu, trái phiếu, sản phẩm tài chính…). Euroclear đang quản lý €42.500 tỷ euro tiền gửi — tương đương 14 lần GDP của Pháp. Không có két sắt nào tại trụ sở ở trung tâm Brussels: mọi thứ đều được số hóa, dữ liệu lưu trữ tại nhiều trung tâm dữ liệu trên toàn thế giới.
Trong số này có €193 tỷ euro tài sản Nga, trong đó €180 tỷ thuộc về Ngân hàng Trung ương Nga. Số tiền khổng lồ này, bị đóng băng sau ngày 24/2/2022, đang thu hút nhiều sự quan tâm. Ursula von der Leyen, Chủ tịch Ủy ban châu Âu, đã tái khẳng định ủng hộ kế hoạch của ông Merz: “Đây là cách hiệu quả nhất để hỗ trợ Ukraine về kinh tế và quốc phòng.”
Nhưng bà Urbain cảnh báo: không được phép đụng đến số tiền này. “Điều quan trọng nhất với Euroclear là uy tín và niềm tin”, bà nhấn mạnh. “Chúng tôi là mắt xích thiết yếu cần phải luôn ổn định để bảo đảm hệ thống tài chính vận hành.” Bất kỳ việc tịch thu nào cũng sẽ bị coi là bất hợp pháp, “đi ngược lại luật chủ quyền tài sản quốc gia” và tạo điều kiện để Nga kiện tụng.
Nếu EU thông qua một biện pháp tương tự tịch thu, bà Urbain không loại trừ việc sẽ kiện lại EU: “Có luật pháp. Tùy vào khung pháp lý, chúng tôi sẽ quyết định những việc có thể và muốn làm.”
“Không có tiền lệ”
Bà Urbain, 61 tuổi, kết hôn và có hai con, không hề nghĩ mình sẽ trở thành trung tâm các cuộc đàm phán chính trị - tài chính quốc tế. Bà làm việc tại Euroclear hơn 30 năm và trở thành giám đốc điều hành từ tháng 5 năm 2024.
Cả ông Merz và Tổng thống Pháp Emmanuel Macron đều chưa từng hỏi ý kiến bà. “Tôi không phải nguyên thủ quốc gia,” bà mỉm cười nói. Nhưng bà đã thảo luận với Christine Lagarde, Chủ tịch ECB. Thế giới của bà là nơi các ngân hàng trung ương tồn tại giữa những bức tường màu be, thảm màu nâu và bàn làm việc màu kem.
Sự nghiệp của bà thay đổi hoàn toàn trong một năm qua. Dù không thể công khai chi tiết các mối đe dọa, bà được bảo vệ bởi vệ sĩ suốt ngày đêm, nhà riêng và nơi làm việc cũng tăng cường an ninh.
Bà né tránh chuyện chính trị. Dù không liên quan gì tới Nga, bà chỉ nói: “Cách tốt nhất để giải quyết vụ này là hòa bình.” Dù giả vờ không bất ngờ với kế hoạch của ông Merz, bà nói: “Ba năm nay, rất nhiều lãnh đạo đã đưa ra những tuyên bố trên báo chí. Đây là một trong số đó.”
Dù tài sản Nga chỉ chiếm 0,5% tổng tài sản €42.500 tỷ euro, chúng lại chiếm tới 30–100% thời gian làm việc của bà những tháng gần đây.
Bà Urbain có một đồng minh lớn: Bart De Wever, Thủ tướng Bỉ. Vì Euroclear đặt trụ sở ở Brussels, các lệnh trừng phạt phụ thuộc vào Bộ Tài chính Bỉ. Ông De Wever phản đối kế hoạch của ông Merz, nói: “Điều này có hợp pháp không? Không rõ ràng… Chưa có tiền lệ.” Ông nhắc lại rằng kể cả trong Thế chiến II, các tài sản ngân hàng trung ương cũng không bị tịch thu. Nếu bị kiện, Bỉ có thể phải trả tới €140 tỷ euro. “Tôi không thể và không muốn bỏ ra số tiền đó,” ông nói. Ông yêu cầu mỗi thành viên EU phải bảo lãnh theo tỷ lệ kinh tế của họ. Không ai hưởng ứng.
Nguy cơ đáp trả tài chính
Tại văn phòng có bộ sưu tập Xì Trum quý hiếm, bà Urbain nhấn mạnh: cần có luật hoặc quyết định chính thức từ Ủy ban châu Âu, sau đó được Bỉ thông qua.
“Có một khoản nợ và một tài sản trên bảng cân đối: chúng tôi nợ Ngân hàng Trung ương Nga số tiền đó và có tiền mặt để gửi tại ECB. Điều tệ nhất là tiền mặt bị rút đi, còn chúng tôi vẫn phải trả nợ. Nếu lệnh trừng phạt bị dỡ bỏ, Nga có thể tới và đòi lại số tiền: ai sẽ trả?”
Các tài sản Nga cũng bị đóng băng ở Nhật, Anh, Thụy Sĩ, và Mỹ — tổng cộng gần 300 tỷ USD. Nhưng Euroclear lại là mục tiêu bị nhắm nhiều nhất.
“Cần ngừng nhắm vào Euroclear và Bỉ”, bà nói.
Thay vì đụng đến tài sản, EU chỉ dùng lãi suất (€5 tỷ euro), và đã vay €45 tỷ euro dựa trên nguồn này. Kế hoạch Merz thay đổi toàn bộ cuộc chơi.
Nếu tịch thu, các chế độ độc tài đang gửi tiền vào Euroclear sẽ lo ngại, và Châu Âu sẽ mất lòng tin. Các đối tác Trung Quốc và Ả Rập đã lên tiếng. “Sự giảm sút uy tín sẽ khiến đầu tư vào eurozone giảm, ảnh hưởng đến tài trợ quốc phòng, chuyển đổi xanh và số hóa,” bà nói.
Ngoài rủi ro pháp lý và uy tín, còn có nguy cơ đáp trả từ Nga. Nga đã đóng băng 20–40 tỷ euro tài sản của khách hàng Euroclear.
“Nếu các bạn tịch thu tài sản Nga, Nga sẽ tịch thu nhà máy, quỹ của tôi,” Thủ tướng Bỉ kể lại về phản ứng từ doanh nghiệp. Tịch thu có thể diễn ra hai chiều. Đây là thách thức mà 27 nước châu Âu phải giải quyết tại hội nghị thượng đỉnh sắp tới — dưới ánh mắt giám sát của Moskva và Valérie Urbain.
Euroclear, két bảo mật của các két
Ít được công chúng biết đến, Euroclear là một phần thiết yếu trong “đường ống” tài chính toàn cầu. Công ty Bỉ này với 6.000 nhân viên là nơi các ngân hàng lớn, ngân hàng trung ương và các quỹ đầu tư gửi tài sản tài chính — trái phiếu, cổ phiếu, sản phẩm tài chính...
Khi giao dịch xảy ra, ví dụ mua bán cổ phiếu, Euroclear đảm bảo người bán nhận tiền, người mua nhận quyền sở hữu. Không tiền mặt hay vàng được lưu giữ, chỉ có “giấy tờ” chứng minh quyền sở hữu.
Tổng cộng, công ty quản lý €42.500 tỷ euro tài sản và xử lý 330 triệu giao dịch mỗi năm.
Mọi thứ đã được số hóa, nhưng vào đầu những năm 2010, vẫn tồn tại các két chứa giấy tờ. Mỗi quốc gia có một nơi lưu ký trung ương, nhưng Euroclear quản lý của sáu nước châu Âu (Bỉ, Pháp, Anh, Phần Lan, Hà Lan, Thụy Điển) và Ireland.
Công ty phát triển tại Bỉ nhờ luật sở hữu tài sản nghiêm ngặt. ■
Institution belge méconnue mais centrale du système financier, Euroclear détient notamment 193 milliards d’euros d’actifs russes, qui, gelés depuis l’invasion de l’Ukraine, attisent les convoitises. Sa directrice générale, Valérie Urbain, alerte sur la possibilité d’une confiscation qui...
www.lemonde.fr
(Cuong Nguyen)
