VẤN ĐỀ THỦY ĐIỆN TRÊN SÔNG BA VÀ CÁC SÔNG MIỀN TRUNG VIỆT NAM Toàn bộ lưu vực sông Ba ở miền Trung nước ta rộng khoảng 13.000km2, trên đó hiện có 280 hồ chứa thủy lợi, thủy điện lớn nhỏ...
www.facebook.com
VẤN ĐỀ THỦY ĐIỆN TRÊN SÔNG BA VÀ CÁC SÔNG MIỀN TRUNG VIỆT NAM
Toàn bộ lưu vực sông Ba ở miền Trung nước ta rộng khoảng 13.000km2, trên đó hiện có 280 hồ chứa thủy lợi, thủy điện lớn nhỏ các loại với tổng dung tích chứa tới 1,6 tỉ m3, nhưng chỉ có 6 hồ có thiết kế cắt, giảm lũ với tổng dung tích 530 triệu m3. (Tuổi Trẻ 10/12/2021
https://tuoitre.vn/thuy-dien-khong-the-manh-ai-nay-xa...)
Thực tế là từ khi các hồ đập thủy điện trên hệ thống sông Ba được đưa vào khai thác, vùng hạ du sông Ba thuộc tỉnh Phú Yên trước đây, Đăk Lăk hiện nay xảy ra nhiều đợt lũ lụt nghiêm trọng, đặc biệt lớn, thậm chí đạt, vượt giá trị đỉnh lũ lịch sử quan trắc:
- Ngày 3/11/2009: Do ảnh hưởng cơn bão số 11, thủy điện Sông Ba Hạ xả lũ với lưu lượng lớn nhất 14.450m3 làm mực nước các sông Ba lên rất nhanh, gây lũ lụt lớn ở hạ du khi nước sông Ba tại Củng Sơn và tại Phú Lâm đều vượt báo động cấp 3 từ 1,45-4,15m.
- Từ ngày 1 đến ngày 3/11/2010: Do mưa lớn nên các thủy điện Sông Ba Hạ, Sông Hinh, Krông H’năng đều xả lũ, với thủy điện Sông Hinh là 2.700m3/s, Sông Ba Hạ là 6.120m3/s và Krông H’năng là 2.008m3/s. Hạ du sông Ba ngập lụt vượt báo động cấp 3 từ 0,11-0,35m.
- Từ ngày 5 đến ngày 11/11/2010: Lưu lượng xả lớn nhất ở thủy điện Sông Ba Hạ là 4.468m3/s, Sông Hinh: 2.500m3/s, Krông H’năng: 1.000m3/s làm lũ sông Ba xấp xỉ báo động cấp 3.
- Từ ngày 17 đến 19/11/2010: 3 thủy điện nêu trên xả lũ. Lũ sông Ba gần đạt báo động cấp 3.
- Ngày 3/11 và ngày 13/12/2016: Các thủy điện trên sông Ba xả lũ, nên hạ lưu sông lũ lên vượt báo động cấp 3, trong đó đợt 1 vượt 07-1,35m, đợt 2 vượt 0,31-0,8m, gây ngập lụt diện rộng nhiều nơi.
- Ngày 30/11/2021: Thủy điện Sông Ba Hạ xả lũ lưu lượng lớn nhất 9.400m3/s, thủy điện Sông Hinh: 2.054m3/s. Lũ sông Ba vượt báo động cấp 3 từ 1,11 đến 4,22m, gây ngập nhanh, ngập sâu và diện rộng tại 6 huyện, thị xã, TP của Phú Yên.
- Và giờ đây là đợt lũ lụt đặc biệt nghiêm trọng từ ngày 17 tới hôm nay 21-11-2025: Thủy điện Sông Ba Hạ tăng lưu lượng xả lên tới 16.100 m³/s vào ngày 19/11, là mức xả cao nhất từ khi đưa vào vận hành, thậm chí vượt cả các trận lũ năm 1993 - mốc mà nhiều người dân Phú Yên vẫn nhắc đến với nỗi kinh hoàng. Đỉnh lũ trên sông Ba tại trạm Củng Sơn (Phú Yên cũ) lúc 17h ngày 19/11 lên cao trình +40,31 m, trên báo động 3 là 5,81 m vượt mức lịch sử năm 1993 là 0,41 m. Hiện tại, tình trạng ngập lụt vẫn đang tiếp diễn.
Có thể thấy, hiện tồn tại nhiều vấn đề lớn:
1. Dung tích cắt lũ của các hồ thủy điện trên sông Ba là quá nhỏ, thậm chí một số hồ không bố trí dung tích phòng lũ trong hồ sơ pháp lý; kết quả là hầu như không cắt lũ nổi, nhất là trong tình hình biến động rất lớn về mưa như hiện nay, mưa cực đoan, mưa lớn bất thường không theo quy luật nhiều năm trước đây, mưa vượt tần suất tính toán theo chuỗi thời gian (time series) hữu hạn thu thập được,… Đó là chưa đề cập tới những hạn chế của phương pháp luận tính toán tần suất thiết kế hiện tại vẫn dựa trên giả định “stationary” (tĩnh/dừng), cần chuyển sang phân tích tần suất phi tĩnh (non-stationary frequency analysis),…
2. Quy trình vận hành liên hồ chứa lưu vực sông Ba hiện nay nghiêng về an toàn hồ đập thủy điện mà chưa nghiêng về cắt giảm lũ hạ du. Cố nhiên ưu tiên số 1 vẫn là đảm bảo tuyệt đối an toàn đập bởi nếu đập bị vỡ, hậu quả càng thảm khốc hơn, nhưng điều mà chúng tôi muốn đề cập ở đây là: các hồ thủy điện cần phải được thiết kế/điều chỉnh các hợp phần dung tích: dung tích chết, dung tích bảo đảm phát điện, dung tích phòng lũ, thậm chí dung tích siêu cao.
3. Vì mục tiêu phát điện là chủ yếu, nhất là các hồ đập thủy điện do chủ đầu tư tư nhân bỏ vốn, nên thiết kế luôn đặt phần dung tích đảm bảo phát điện lên hàng đầu, giảm dung tích phòng lũ cố định, chỉ tận dụng dung tích còn trống trước khi mùa mưa lũ đến và coi như đó là dung tích phòng lũ. Đó chỉ là phòng lũ bị động, ăn may, chứ không phải là dung tích phòng lũ bắt buộc, mang tính chủ động để cắt, giảm lũ cho hạ du.
4. Chính vì bị động như vậy, nên sau một vài trận lũ bé, lũ vừa đầu mùa, thủy điện phát huy được tác dụng, đến các trận lũ lớn chính mùa hoặc cuối mùa, mực nước các hồ thủy điện hầu như xấp xỉ hoặc đạt mực nước dâng bình thường, dung tích phòng lũ vốn đã nhỏ, càng bé hơn, tác dụng cắt lũ, giảm lũ tiến về vô cùng bé, chưa nói đến gia tăng rủi ro về lũ.
5. Do đó, việc quy định dung tích phòng lũ các hồ đập thủy điện phải là bắt buộc pháp lý. Trao quyền điều chỉnh dung tích phòng lũ thông qua các chỉ số mực nước đón lũ thấp nhất, mực nước cao nhất trước lũ theo các thời đoạn trong mùa lũ, các ràng buộc về mực nước sông hạ lưu ở các điểm khống chế, thời điểm, lưu lượng tích-xả trong Quy trình vận hành liên hồ cho UBND các tỉnh thành phố (đối với hệ thống liên hồ nội tỉnh) hay UB hỗn hợp liên tỉnh, thành phố đối với hệ thống liên hồ 2 tỉnh thành phố trở lên là cấp thiết, khẩn trương trong thời gian tới. Cố nhiên, công tác này cần đi đôi với việc điều chỉnh, bổ sung chính sách tài chính, bù lỗ chi phí thiệt hại cho các chủ đập trong trường hợp lượng nước đến hồ cuối mùa mưa lũ không đảm bảo trên nguyên tắc lợi ích hài hoà giữa nhà nước và doanh nghiệp, rủi ro chia sẻ nhưng phải đặt lợi ích của Nhân dân lên trên hết, trước hết.
6. Và nhiều vấn đề khác về dự báo cảnh báo KTTV, phối hợp liên hồ, cơ chế giám sát, cơ chế điều hành, “mua” dung tích phòng lũ (nhà nước mua lại hồ thủy điện, chuyển đổi thứ tự ưu tiên thủy lợi thủy điện, tháo bỏ thủy điện nhỏ rủi ro cao,…), trừng phạt, chế tài, đền bù thiệt hại, truy tố hình sự,…
Những vấn đề đề cập nói trên không chỉ thể hiện rõ đối với lưu vực sông Ba mà còn hầu hết trên các lưu vực sông ở miền Trung Việt Nam, một số nhánh sông ở miền Bắc,… đặt ra thách thức lớn cho các nhà khoa học, lãnh đạo, quản lý, công chức thừa hành ở các cấp trung ương, địa phương cho tới tận cơ sở xã phường.
Nhưng đây phải là nhiệm vụ chính trị đặc biệt quan trọng, ưu tiên hàng đầu, tập trung mọi nguồn lực để giải quyết, bởi kiến thiết phải đi đôi với bảo vệ thành quả.
TẤT CẢ VÌ NHÂN DÂN. Chính quyền được lập ra, tồn tại cũng chỉ vì lẽ thường ấy.
Ảnh sơ đồ hệ thống thủy điện trên lưu vực sông Ba (Nguồn báo Tuổi Trẻ).
View attachment 9398796
Nguyễn Đính, 21/11/2025.
ĐIỂM CẤP NƯỚC KHẨN CẤP:
LƯU Ý
