ISDS: Vụ Yukos v. Nga và các vụ kiện Argentina sau khủng hoảng 2001 khác nhau ở điểm mấu chốt: yếu tố “tình trạng khẩn cấp” (state of necessity), bảng so sánh để thấy rõ:
---
So sánh Yukos v. Nga và Argentina ISDS
Tiêu chí Yukos v. Nga Argentina (khủng hoảng 2001)
Bối cảnh Nga cáo buộc Yukos trốn thuế, tiến hành truy tố và tịch thu tài sản, dẫn đến phá sản. Khủng hoảng kinh tế–tài chính 2001, Argentina áp dụng biện pháp khẩn cấp: đóng băng tài khoản, phá giá peso, thay đổi hợp đồng dịch vụ công.
Lập luận của Nhà nước Nga nói đây là biện pháp pháp lý chống trốn thuế. Không viện dẫn “tình trạng khẩn cấp”. Argentina viện dẫn state of necessity: tình trạng khẩn cấp quốc gia buộc phải áp dụng biện pháp để bảo vệ lợi ích công cộng.
Trọng tài xem xét PCA (La Hay) coi hành động Nga là expropriation trái luật (tịch thu bất hợp pháp). Không chấp nhận lập luận “chống trốn thuế” vì thấy mang động cơ chính trị. ICSID có nhiều phán quyết khác nhau: một số hội đồng chấp nhận “tình trạng khẩn cấp” (Argentina thắng), số khác bác bỏ (Argentina thua và phải bồi thường).
Kết quả Nga bị tuyên bồi thường 50 tỷ USD (lớn nhất lịch sử ISDS). Vụ việc kéo dài nhiều năm qua nhiều cấp tòa. Argentina phải bồi thường hàng trăm triệu USD trong nhiều vụ, nhưng cũng có vụ thắng nhờ lập luận khẩn cấp.
Ý nghĩa pháp lý Cho thấy khi nhà nước tước đoạt tài sản mà không có yếu tố khẩn cấp, trọng tài dễ coi là vi phạm trắng trợn. Cho thấy “tình trạng khẩn cấp” là một lá chắn pháp lý có thể giảm trách nhiệm, nhưng kết quả không nhất quán, phụ thuộc từng hội đồng trọng tài.
---
Liên hệ với EU–Nga hiện nay
• Yukos: minh họa cho việc tịch thu tài sản mà không có lý do khẩn cấp → dễ bị coi là vi phạm luật quốc tế.
• Argentina: minh họa cho việc viện dẫn “tình trạng khẩn cấp” để biện minh cho biện pháp hạn chế nhà đầu tư.
• EU–Nga: EU có thể viện dẫn “an ninh quốc gia” hoặc “countermeasures” để biện minh cho việc đóng băng tài sản Nga. Nga cũng có thể dùng chính logic đó để trả đũa nhà đầu tư EU.
---
Như vậy, điểm khác biệt lớn là: Yukos không có yếu tố khẩn cấp, còn Argentina dựa vào tình trạng khẩn cấp để bảo vệ mình. Đây chính là “tiền lệ mềm” mà cả EU và Nga đều có thể viện dẫn trong các tranh chấp ISDS hiện nay.
--
Rất hay, ta cùng phân tích thêm về việc EU có thể viện dẫn “an ninh quốc gia” như Argentina từng viện dẫn “tình trạng khẩn cấp”:
---
EU và lập luận “an ninh quốc gia”
• Argentina 2001: Khi khủng hoảng kinh tế nổ ra, Argentina nói rằng các biện pháp khẩn cấp (đóng băng tài khoản, phá giá, thay đổi hợp đồng) là cần thiết để bảo vệ trật tự công cộng và sự sống còn của quốc gia. Đây chính là lập luận state of necessity.
• EU 2025: Khi EU đóng băng €210 tỷ tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga, họ có thể viện dẫn rằng đây là biện pháp an ninh quốc gia và countermeasures để đáp trả hành vi xâm lược Ukraine. Lập luận này tương tự “tình trạng khẩn cấp”, nhưng đặt trong khung an ninh – chiến tranh thay vì khủng hoảng kinh tế.
---
Điểm giống và khác
Tiêu chí Argentina (2001) EU (2025)
Lý do Khủng hoảng kinh tế – xã hội, nguy cơ sụp đổ hệ thống. Chiến tranh, an ninh châu Âu, bảo vệ Ukraine.
Công cụ pháp lý “State of necessity” trong luật quốc tế. “National security exception” + “countermeasures” trong luật quốc tế và EU.
Mục tiêu Bảo vệ dân chúng, ổn định kinh tế. Trừng phạt Nga, hỗ trợ Ukraine, bảo vệ trật tự quốc tế.
Rủi ro ISDS Phán quyết không nhất quán: có vụ Argentina thắng, có vụ thua. EU có thể thắng nếu trọng tài chấp nhận “an ninh quốc gia”, nhưng cũng mở đường cho Nga và các nước khác viện dẫn logic tương tự để trả đũa.
---
Hệ quả
• Nếu EU thắng kiện nhờ “an ninh quốc gia”, thì Nga cũng có thể nói: “Tôi cũng có quyền đối xử với nhà đầu tư EU như vậy, vì an ninh quốc gia của tôi.”
• Chuẩn mực quốc tế sẽ bị mở rộng: từ “khẩn cấp kinh tế” (Argentina) sang “khẩn cấp an ninh – chiến tranh” (EU).
• Điều này làm tăng nguy cơ mờ ranh giới nhà nước – tư nhân, và các nước khác (Trung Quốc, Ấn Độ, Thổ Nhĩ Kỳ…) có thể áp dụng tương tự.
---
Nói cách khác: EU đang đi theo con đường Argentina, nhưng với một lý do khác – “an ninh quốc gia”. Và chính tiền lệ Argentina cho thấy: kết quả ISDS sẽ rất khó đoán, không nhất quán, và rủi ro trả đũa sẽ lan rộng.
www.eurasiantimes.com
Cộng hòa Séc sẽ không bảo lãnh các khoản vay cho Ukraine, - Thủ tướng mới của nước này, Babiš, cho biết.
"Cộng hòa Séc sẽ không chịu bất kỳ trách nhiệm bảo lãnh nào về việc tài trợ cho Ukraine. Chúng tôi sẽ không nhận bất kỳ khoản bảo lãnh nào và sẽ không đầu tư bất kỳ khoản tiền nào", - ông Andrej Babiš tuyên bố.
