Thêm tí tư liệu cho các cụ ngẫm nghĩ...
Bao giờ mới có vaccine?
12 tháng? 18 tháng? Không bao giờ?
Hôm nọ sau khi tìm hiểu thấy ko có vaccine cho virus Sars, một virus khá nguy hiểm cách đây đã 16 năm, mình đã tự hỏi liệu nó có cái yếu tố kinh tế nào ở đằng sau? Sự thật nó vốn trần trụi vì cho dù có nói hay thế nào, nhân văn đến đâu thì cuối cùng yếu tố kinh tế nó vẫn thấp thoáng một cách rõ rệt sau mọi thứ trên cái thế giới này. Thằng xe đạp, thằng xe wave... thế đấy.
Có lẽ nên nói vắn tắt về vaccine, để hiểu hơn tại sao nó lại mất nhiều thời gian phát triển. Vaccine bản chất của nó chính là con virus được biến thể, hoặc một sản phẩm từ con virus, hoặc một phần gene của con virus. Tiêm vaccine vào cơ thể con người thì nó sẽ ko sinh sôi dẫn đến ốm đau, nhưng đủ để hệ miễn dịch nhận ra và tạo các kháng thể vô hiệu hoá nó.
1. Vaccine virus nguyên con loại “sống”: Lấy con virus, biến đổi nó bằng cách “train” cho nó biến thể, chỉ quen sinh sôi ở các môi trường thí nghiệm đến mức nó “quên” khả năng sinh sôi ở cơ thể người. Đây gọi là virus sống. Nhược điểm: (i) tiêm vào cơ thể nó lại “nhớ” ra cách sinh sôi dẫn đến ốm. Sản xuất mất công. Ưu điểm: Nếu test cẩn thận thì có tác dụng tốt, là vaccine chủ yếu hiện nay.
2. Vaccine virus nguyên con loại “chết”: Lấy con virus, dùng hoá chất hay nhiệt độ triệt một số phần của nó để khi thả vào cơ thể nó ko gây ốm (kích thích hệ miễn dịch quá mạnh mẽ). Nhược điểm: Chỉ duy trì đc trong thời gian ngắn, hay phải tiêm lại. Sản xuất mất công.
3. Recombinant vaccine: Bản chất là chọn ra đoạn mà gene trong virus chịu trách nhiệm tạo ra loại protein có khả năng gây kích thích hệ miễn dịch rõ ràng nhất, cấy nó vào mã gen của một con vi khuẩn nào đó —> sinh ra protein. Lấy cái protein này tiêm vào người thì nó ko sinh sôi nhưng sẽ kích động hệ miễn dịch sinh antibody.
4. RNA, DNA vaccine: Bản chất là tổng hợp luôn cái mã gene sinh protein đó, rồi tiêm luôn vào người. Một số tế bào có khả năng để cho DNA hay RNA chui vào (cơ chế thế nào thì vẫn cãi nhau), từ đó sinh protein để kích thích hệ miễn dịch.
Cách 4 hiện tại là cách nhanh nhất, vì bản chất của nó chỉ là tổng hợp DNA hay RNA. Sản xuất cũng rất nhanh. Tuy vậy loại vaccine này chưa bao giờ được cấp phép, và mới thử nghiệm rất hạn chế trên người.
Có thể thấy là sản xuất vaccine thử nghiệm nó ko phải là khó, nhưng khó và mất thời gian là ở cái công đoạn test trên người, thường là 3 vòng với vài chục, vài trăm rồi vài ngàn người. Trong thời gian này nó sẽ bộc lộ ra (i) Nó có hoạt động ko? và (ii) Nó có cái hiệu ứng phụ nào ko? Cái (ii) này mới là phiền vì năm nay nó ko hiện ra sang năm nó mới dở chứng thì khổ.
Nguyên tắc chính trong y học và trong mọi cái khoa học phức tạp khác vẫn là test cái mà bác sĩ đã biết, cái gì bác sĩ ko biết thì cứ tạm gọi là “cơ địa”. Trong cái mã gene 3 tỉ base pair của human genome, vẫn còn rất nhiều thứ chưa rõ ràng về đoạn nào sinh ra protein nào, tác dụng sinh học của nó ra sao etc...
“We have to avoid overpromising, because if there’s an accident with one of those first vaccines – if someone gets ill and it gets into the Daily Mail, ‘New vaccine threatens survival’ or some ridiculous headline – then people won’t want to take even the later vaccines that do work. It’s a razor’s edge we’re walking here.”
Về mặt business, vaccine là một cái business rất khó khăn cho các Cty dược. Phần lớn vaccine là ko qua được giai đoạn test, nên rất khó để chuẩn bị cơ sở sản xuất với công suất lớn khi mà chưa biết điều gì sẽ xảy ra sau 12-18 tháng (hãy so sánh với ví dụ xây dựng, với mức giá bỏ thầu, với quan hệ này nọ... một Cty hoàn toàn có thể chắc đến 80% là mình sẽ giành được hợp đồng sau 12 tháng, và có thể chuẩn bị sẵn máy móc để triển khai). Mọi thứ có thể thay đổi nếu như DNA hay RNA vaccine có hiệu quả, nhưng đến giờ vẫn chưa ai biết là liệu chúng có qua được vòng test và giấy phép?
Các Cty dược đều là business, chứ ko phải là từ thiện. Về nguyên tắc nó luôn phải cân nhắc giữa risk và margin. Bao nhiêu liều vaccine có thể sẽ cần? Dịch sẽ diễn ra theo chiều hướng “quá nhanh, quá nguy hiểm” và do đó kết thúc trước khi vaccine được sản xuất với phần lớn dân số đã có kháng thể (herd immunity)? Dịch sẽ diễn ra theo chiều hướng mọi người nhận ra à ừ nó cũng chỉ như những thứ đã qua (mặc dù Sars nguy hiểm như thế nhưng sau khi nó đi qua rồi cũng chả thấy ai có demand cần phải có vaccine)? Risk thì đã quá rõ: Nếu có biến chứng gì sau này thì sao, chống chọi với tort litigation thế nào, insurance premium bao nhiêu (uncertainty khéo nó còn ko bán bảo hiểm cho) etc?
Tất nhiên mọi thứ nó sẽ quay về giá, nhưng liệu có tăng giá được ko với phản ứng của public, hay liệu nó có ảnh hưởng đến sản phẩm khác. Thực tế là bài toán rất phức tạp.
Realistically thì vaccine sẽ ko thể có trong vòng 12-18 tháng tới, thế nên hy vọng duy nhất theo mình là social distancing tuyệt đối trong vòng 3 tuần để tạm dập cái peak này, sau đó khẩn trương test cả PCR và antibody trên diện rộng để có được prevalence tương đối về cái dịch này, work out case fatality rate chính xác để suppress fear in the public.
Người ta từng nói, tác dụng lớn nhất của vaccine cúm mùa (cái thứ virus vẫn giết hàng trăm ngàn người mỗi năm, vaccine thường chỉ có tác dụng trên khoảng 50% và tác dụng rất yếu ở người già) là nó suppress cái fluphobia. Nỗi sợ hãi làm người ta tê liệt. Một thằng cầm súng có 10 viên đạn đối mặt với 10 thằng cầm dao, nếu thằng nào cũng sợ mình sẽ là người chết thì chắc chắn sẽ chết cả 10, còn cả 10 thằng xông lên thì sẽ chết độ 2/10.
Bài ở dưới là long read nên nó rất dài, nhưng khá chi tiết về vaccine development bao gồm cả mass production và các yếu tố business của nó.
The long read: Around the world, more than 40 teams are working on a vaccine for Covid-19. We followed one doctor in the most urgent quest of his life
www.theguardian.com
cái pp này tính toán sai, đến khi tính lại thấy số người chết nhiều quá nên xoắn quẩy rồi phủ nhận và xoay bài lockdown
vnexpress.net
www.statnews.com
