Hồi đi công tác ở Mexico, em từng gặp một ông người Anh làm cho UNICEF – tổ chức chuyên lo cho trẻ em của Liên Hiệp Quốc đi chung chuyến bay. Ông kể chuyện rất thật thà: “Học sinh châu Á tụi bây chăm chỉ và học giỏi lắm, nhưng khi ra đời đi làm thì nhiều người chỉ thích làm công, tuân theo lệnh, chứ ít muốn làm sếp. Có lẽ vì tụi bây lớn lên trong kiểu dạy dỗ hơi… sát sao của gia đình.” Nghe xong, em chỉ biết gật gù: Ờ, cũng có lý.
Nhắc chuyện gia đình, em nhớ lần đến thăm một bà chị họ ở một tiểu bang xa tít mù ở bờ Đông. Bữa cơm đoàn tụ mà chị liên tục “chỉ đạo” mấy đứa con tuổi teen phải ăn món này món kia. Em nhìn mà thấy thương cho tụi nhỏ. Rồi chị tiện tay… chỉ đạo luôn em, lâu ngày gặp lại mà cũng “em ăn cái này đi, chị làm đó!”. Em đành phải nhẹ nhàng mà cương quyết: “Chị ơi, em không phải teenage đâu nha. Em tự chọn được mà. ”
Những lần về Việt Nam thăm bà con, em có đúc kết một kinh nghiệm vàng: ghé nhà thăm lúc 3 giờ chiều – khung giờ an toàn, không đụng bữa trưa hay bữa chiều, tránh cảnh bị ép “ăn cho vui”. Không phải em chảnh, mà vì rất ngại bị gắp thức ăn vào chén khi đã no, hay được mời món mình không hợp vị. Tình cảm là quý, nhưng bụng mình thì có giới hạn.
Còn khoản bia rượu thì ở Mỹ riết rồi em trở thành “yếu sinh lý đồ cồn” đúng nghĩa. Uống một chai bia là người đã bần thần như sóng đánh. Vậy mà mấy đứa em họ vẫn hăng hái “Làm thêm vài chai nữa đi anh, sao mà yếu dzậy!”. Nghe câu đó, em muốn bước ra sân cho gió thổi nguội lại… chứ nổi nóng thì ai cũng mệt.
Sống ở Mỹ, em hợp với người Mỹ vì sự thoải mái của họ. Họ rất tôn trọng sở thích và lựa chọn của người khác. Có khi em thông báo chuyện muốn làm gì đó hơi lạ đời, họ vẫn cười tươi: “Hay đó! Chúc mày vui với quyết định nghen.” Còn vài cô bác người Việt thì thương em theo kiểu… lo xa: “Trời đất, sao con không kiếm cái gì an toàn mà làm !”.
Giáo dục ở Mỹ hướng tới sự độc lập ngay từ tuổi teen. Con nít có phòng riêng; ba mẹ muốn vào phải gõ cửa nhẹ nhàng như xin visa. Trẻ thì không được hỗn, nhưng có quyền cãi lại nếu ba mẹ sai. Xưng hô cũng đơn giản: ai cũng “you”, “me”, nhẹ tênh mà bình đẳng. Bạn bè thì không giới hạn tuổi tác: ông cụ tóc bạc cũng có thể là bạn thân của một đứa 15 tuổi. Thử làm vậy ở Việt Nam thì chắc bị la cho “tỉnh người”.
Đến 18 tuổi, phần lớn thanh niên Mỹ dọn ra ở riêng, tự lo cuộc sống – như chim đủ lông cánh thì bay. Ba mẹ thương con nhưng không giữ làm “gà công nghiệp”.
Cũng vì quen lối sống riêng tư và ít xen vào đời người khác, nên em hơi “khó tính” trong chuyện bạn bè trên mạng. Ai hay phán xét tiêu cực thì em lặng lẽ rút lui – giữ danh sách bạn gọn nhẹ để đỡ đau đầu. Mỗi người một phong cách sống, tôn trọng nhau là dễ thở nhất.
Tự do dân chủ đôi khi bắt đầu đơn giản từ chuyện: không áp đặt suy nghĩ của mình lên người khác.
, như...chóa trông phố. 
