[Funland] Giới thiệu bản dịch mới sách: Hoàng Lê nhất thống chí.

[Mr. Bảnh]

Thời này dùng súng hỏa mai nhiều chưa cụ Đốc

Trần Mạnh Khuông là hào mục ở Đông Quan, gia sản giàu có, khá có nghĩa khí. Ban đầu nhận được hịch, liền tập hợp huyện binh hưởng ứng nghĩa, hẹn ngày này xuất phát, hiện đang đóng quân ở Bái Hạ không xa. Vương nghe xong, vội sai người triệu tập. Khuông theo sứ giả đến yết kiến, vương nói:
- Quả nhân tài đức kém cỏi, không tự lượng sức, động một chút là vấp ngã. Kế sách bây giờ nên làm thế nào?
Khuông nói:
- Thắng thua là chuyện thường của binh gia, dù là binh lính từng thắng nhiều trận cũng có lúc bại một trận. Do đó, các danh tướng thời xưa, trước tiên xem xét địa hình, xây dựng doanh trại, tích trữ lương thực, chuẩn bị cho lúc cấp bách. Tiến thì đủ sức lấy, lùi thì đủ sức giữ, đây là kế vạn toàn, hà cớ gì một trận bại lại bỏ chạy. Huyện thần có ấp Bái Hạ沛下邑, bốn mặt là đồng bằng màu mỡ, phía trước bị Đại Giang chặn, ra vào chỉ có một đường, lại có con suối nhỏ uốn khúc, bên ngoài thông với sông, có thể vận chuyển quân lương. Năm trước binh loạn, địa phương này nằm ở vị trí xung yếu phía đông nam, thần từng một lần sửa sang, hào lũy đã kiên cố, chỉ là liên tiếp mấy năm mất mùa, lương thực chưa thực sự đầy đủ! Xin vương tạm dời giá đến đó, từ từ tính kế sau.
Vương nghe theo, bổ nhiệm Lân làm Trưởng sử Quân phủ軍府長史, Khuông làm Hành doanh sứ行營使, dẫn binh vào đóng quân ở ấp Bái Hạ. Mới ở được một đêm, Khuông sai người trưng thu lương thực chưa đến, vừa lúc Chỉnh lại sai Nguyễn Như Thái阮如泰 dẫn bộ binh đến, cùng với Tuyển hợp binh tấn công. Thủy lục tiếp ứng, trước sau giáp công. Quân trong trại dựa vào hiểm yếu cố thủ, hơn mười ngày không thể phá được. Tuyển bèn đắp trường lũy để cắt đứt đường lương thực. Quân vương hết lương, đến nỗi phải đào rễ chuối mà ăn, thế càng khốn đốn. Lân và Khuông vội kêu gọi thuộc hạ nói:
- Thà làm quỷ đói ở Bái Hạ, chi bằng quyết một trận tử chiến, nhanh chóng giết vài trăm người. Các ngươi ai có thể cùng ta đồng lòng đồng sức, để ta không phụ vương, các ngươi cũng không phụ ta. Dù chết cũng không mất tiếng là quỷ trung nghĩa, may mắn không chết, sau này công nghiệp không thể lường được!
Mọi người đều cảm kích, có hơn một trăm người tình nguyện đi theo. Sau nửa đêm, mỗi người đi thuyền tre từ đường suối, nhân lúc Tuyển và Thái không đề phòng, phóng hỏa đốt doanh trại của chúng. Hai người đó hoảng loạn không thể chống cự. Lân và Khuông bèn phá vây hộ tống vương thoát ra, cướp thuyền đi về phía đông từ cửa biển. Tuyển dẫn binh truy kích nhưng không kịp. Thái thả quân vào Bái Hạ tàn sát lớn, không còn sót lại nam nữ già trẻ nào. Từ khi binh biến nổi dậy, không nơi nào không có binh đao, nhưng sự tàn sát thảm khốc chưa từng có nơi nào bằng nơi này.

-----------------​

Hình minh họa trận đánh giữa Hoàng Viết Tuyển, Nguyễn Như Thái và quân của Trần Mạnh Khuông, Lân tại Bái Hạ, Thái Bình.

View attachment 9343827
View attachment 9343828​

 

[Dream 100]

Ảnh minh hoạ rất đẹp cụ doctor76 aj

HỒI THỨ HAI
立鄭都七輔受遺, 殺暉郡三軍扶主
Lập Trịnh Đô Thất phụ thọ di, sát Huy Quận tam quân phò chúa
[Lập Trịnh Đô – Bảy vị phụ thần thọ di chiếu, giết Huy Quận – Ba quân ủng hộ chúa]
​

Nói lại chuyện Đặng Mậu Lân, sau khi được gả lấy quận chúa, ngày nào cũng bị Sử Trung canh giữ nghiêm ngặt, lòng rất tức giận. Y mắng Sử Trung rằng:
– Vương bảo quận chúa như tiên nữ giáng trần, nhưng theo ta thấy, nàng chẳng bằng một tỳ nữ nhỏ trong phủ ta. Ta đâu có mê sắc nàng? Nhưng đã tốn bao nhiêu tiền bạc mới cưới được vợ, dù thế nào đi nữa, ít ra cũng phải nếm trải một lần cho đã, khiến nàng mềm như bùn để đền đáp số tiền ta bỏ ra, rồi hãy mặc nàng muốn làm gì thì làm! Ngươi muốn tự lo thân, thì tự tìm đường mà tránh đi, đừng trách ta không báo trước!
Sử Trung đáp:
– Đây là mật chỉ của vương thượng, kẻ hèn này há dám tự ý sao?
Mậu Lân quát:
– Ngươi cứ thử hỏi vương thượng xem, nếu chính ngài ở vào hoàn cảnh này, liệu có nhịn được hay không?
Sử Trung nói:
– Trưởng quan không nên nói lời quá đáng như vậy. Vương là người phi phàm, khác người thường.
Đặng Mậu Lân nổi giận dữ dội, mắng:
– Ngươi dám dùng danh nghĩa vương để hăm dọa ta ư? Đế vương là cái gì chứ?
Rồi liền rút kiếm chém Sử Trung. Sử Trung trúng kiếm ngã xuống đất chết ngay. Sau khi Sử Trung chết, Mậu Lân lập tức truyền lệnh đóng cửa doanh trại, cấm mọi người ra vào, định lén tiêu hủy thi thể. Quận chúa nghe tin vô cùng hoảng sợ, sai một cung nữ trốn ra ngoài qua khe tường nhỏ, chạy về tấu trình với chúa sự tình. Chúa nổi giận dữ dội, sai cận thần dẫn binh lính đến bắt. Mậu Lân cầm kiếm đứng chắn ở cổng lớn, quát:
– Ai dám bước vào, ta giết không tha!
Chúa liền sai Huy Quận mang quân vây bắt, bắt y giải về phủ chúa. Chúa giao việc xét xử cho các triều thần. Triều đình nghị tội, quy kết y phạm tội giết sứ giả, đáng chém đầu treo cổ. Đặng Thị khóc lóc van xin được thế tội cho em, chúa không còn cách nào khác, đành miễn tử, giáng tội thành lưu đày xa xứ.

View attachment 9343648 ​

Lại nói về Hoàng tự tôn, tên húy Duy Kì維祁, là con trai của cố Thái tử Duy Vĩ維禕. Ban đầu, Thái tử phong tư tú lệ, thông minh lỗi lạc từ sớm, từng căm phẫn việc hoàng gia mất quyền, ngày đêm có ý chí thu lại quyền hành. Ông đọc rộng kinh sử, yêu thích Nho sinh, anh hùng hào kiệt trong thiên hạ ai cũng ngưỡng mộ.
Khi Thánh Tổ [Trịnh Sâm] còn là Thế tử, thường ghen ghét đối địch với Thái tử. Bấy giờ Chính phi của Nghị Tổ毅祖 [Trịnh Doanh] không có con trai, sinh được một cô con gái là Tiên Dung công chúa仙容公主, mới mười tuổi, được Vương (chỉ Trịnh Doanh) rất yêu quý. Chính phi xin Vương gả công chúa cho Thái tử, để sau này làm Hoàng hậu, Vương đã đồng ý.
Một ngày nọ, Vương và Thái tử cùng vào hầu, Vương ban yến, lệnh cho con (Thế tử, tức Sâm) và con rể (Thái tử, tức Duy Vĩ) cùng dùng bữa. Chính phi nói:
- Vương há lại cùng ăn với Hoàng đế sao?
Bèn sai tách riêng ra. Thế tử biến sắc, nghiến răng, dám giận mà không dám nói. Sau khi ra, nói với Thái tử:
- Hai ta ắt phải một sống một chết, Hoàng đế này cũng không nên cùng lập với Vương này.
Đến khi lên ngôi [ý nói Trịnh Sâm lên ngôi chúa], cùng gia thần hoạn quan Thiệu quận công Nguyễn Kim Đĩnh阮金錠 mưu tính, vu cáo Thái tử tư thông với cung nhân của Nghị Tổ, lấy tội trạng tâu lên Hoàng thượng, bắt giam vào ngục.
Trước đó, trong giếng Tam Sơn三山井 ở hậu điện bỗng có tiếng như sấm, Thái tử dùng thuật số xem quẻ, biết chắc sẽ gặp nạn, bèn tâu lên Hoàng thượng [vua Lê Hiển Tông], Hoàng thượng mỗi khi đều cầu nguyện. Đến ngày bắt giữ, Thái tử biết nạn sắp xảy ra, bèn vào ở trong tẩm điện của Hoàng thượng. Thiều quận công dẫn quân vào Đông cung trước, định bắt rồi mới tâu, nhưng tìm khắp không thấy, bèn trực tiếp vào trong điện liệt kê tội trạng của Thái tử. Lại nói:
- Thần nghe Thái tử ẩn nấp trong tẩm điện của Bệ hạ, xin bắt giao cho thần.
Hoàng thượng ôm Thái tử, lâu vẫn không nỡ từ biệt. Thiều quận công quỳ lâu trong sân, Thái tử tự biết không thoát được, bái trước ngự tiền của Hoàng thượng, tự mình bước ra chịu trói, bị đưa đến phủ, bị phế làm thứ dân và giam cầm. Lại lấy Hoàng đệ, con thứ tư là Lê Duy Cẩn黎維謹 làm Hoàng Thái tử.
Thiều quận công lại sai người vu cáo Đan Luân trung thức丹輪中式 Vũ Huy Cảnh武輝儆, Lương Giản梁澗 cùng đồng bọn lập mưu cướp cố Thái tử ra khỏi ngục, nổi loạn. Việc này giao cho đình thần nghị luận bắt Cảnh để truy cứu, Giản trốn thoát, Cảnh không chịu nổi roi vọt, đành phải nhận bừa, Thái tử bị ngồi tù chờ ngày thắt cổ mà chết. Ngày hành hình, giữa trưa trời tối sầm, không thể phân biệt gần xa, hơn một khắc sau mới tạnh. Người trong thiên hạ không ai không rơi lệ, cho rằng đó là việc đại nghịch tàn khốc bậc nhất từ xưa đến nay. Đó là ngày 20 tháng Chạp năm Tân Mão, niên hiệu Cảnh Hưng [1772].
Vương (chỉ Trịnh Sâm) sau khi giết Hoàng Thái tử, có ý chí thống nhất [muốn cướp ngôi nhà Lê], muốn giam ba người hoàng tôn vào một chỗ. Một ngày nọ, Vương trai giới ngự ở Hồ Tây, muốn cầu mộng thần. Đang đi, bỗng nhìn thấy một cỗ kiệu ở phía trước, trên kiệu có một người ngồi ngay ngắn, nhìn xa Vương nhận ra đó là Thái tử. Vương truyền hỏi các quân:
- Có thấy cỗ kiệu nào đi phía trước không?
Các quân đều nói:
- Không thấy.
Vương cả kinh, liền lệnh trở về cung. Đêm nằm trong trướng, bỗng thấy một người đầu đội khăn đỏ, thân mặc áo đỏ thẫm, tay chống một cây gậy, vén màn đứng ở đầu giường, mở mắt nhìn Vương. Vương vội hỏi là ai? Người đó đáp:
- Ta là Thái tử Duy Mỗ.
Vương kinh hãi quá, lúc đó mới biết đó là linh hồn của Thái tử.

View attachment 9343665 ​

Nói về ngày Thái tử bị bắt giữ, các cung nhân bế ba vị Hoàng tôn chạy về phía tây, trọ lại nhà dân ở trạm Từ Liêm. Người chủ nhà đêm hôm trước mơ thấy một người báo rằng:
- Nhà ngươi cần quét dọn sân nhà, Thiên tử và Thái hậu sắp ngự giá đến đấy!
Tỉnh dậy, ông nghĩ rằng mình là dân thường, sao có thể được bậc chí tôn ghé thăm. Ngày hôm đó, ông đứng chắp tay ngoài cổng, không thấy ai đến. Đến chiều tối, thấy một phụ nữ bế con, ngước nhìn cổng xin tá túc. Ông liền đón vào, mời ngồi vào ghế trên, nói:
- Tôi đêm qua mơ như vậy, ắt là bà và các con trai sẽ rất quý hiển chăng? Nếu không phải là vương thất tông thân, thì chắc chắn là chi phái hoàng gia rồi.
Cung nhân nói:
- Trong giấc mộng, sao có thể tin được? Lời lẽ vô căn cứ như vậy, e rằng sẽ gây họa lớn.
Ngày hôm sau liền cáo từ ra đi. Sau đó, người kia biết được tung tích liền đuổi theo bắt được, an trí ở trấn Sơn Tây, sau lại giải về kinh sư, giam trong ngục của đề lĩnh. Đến khi các quân thu phục vua, Hoàng tôn lúc đó mười bảy tuổi, các quân nhân tiện sửa soạn kiệu rước từ nơi giam giữ, đưa về điện. Hoàng tôn dung mạo rồng phượng, mắt phượng, tiếng nói như chuông đồng, các quân thấy vậy đều xưng tụng:
- Đúng là Thiên tử!
Thánh mẫu của nhà Chúa vốn thân thiết với Thái tử [tức là Lê Duy Cẩn], thấy Hoàng tôn trở về, sợ Thái tử mất vị, bèn sai người giả vờ triệu Hoàng tôn vào hầu trong cung học, ngầm sai người ném xuống sông Nhị Hà珥河 dìm chết. Dùng giường sắt ép Hoàng tôn đi qua hồ Sen, Hoàng tôn kêu gào trong màn, bị quân canh giữ lại, người khiêng và người đi theo tán loạn, Hoàng tôn thoát được. Thế là tam quân ồn ào, đòi điều tra kẻ mưu hại Hoàng tôn mà giết đi. Thái tử biết trước sự việc đó, vào hầu vương phủ, xe ngựa đặt ở ngoài cửa phủ đường, chư quân tức giận nói:
- Thiên tử có thể cầu xin được sao? Đừng giữ ở đây để hắn tiện đường trốn thoát, thật là chuyện không thể chấp nhận.
Bèn đập nát xe. Thái tử sợ hãi, mặc thường phục lén lút quay về. Nhà vương biết việc này do Từ Cung gây ra, bèn dụ tam quân, ra lệnh không được ồn ào. Lập tức lệnh cho triều đình nghị định lập Hoàng tôn lên chính vị Đông Cung, để yên lòng tam quân, ép Thái tử nhường ngôi, giáng phong làm Sùng Nhượng Công崇讓公. Hoàng tôn皇孫 liền trở thành Hoàng tự tôn皇嗣孫, nhà vua [Lê] ra lệnh đặt chức giảng quan, công nuôi dạy ngày càng tiến bộ. Do đó, tiếng hiền thánh nhân hiếu của Hoàng tôn vang danh trong ngoài, các quân bèn có mưu tôn phò nhường ngôi.
Đến lúc này, Doãn Khuê đã phát giác sự việc, mặc dù điều tra ra không có chứng cứ, nhưng lòng nhà vương cuối cùng vẫn nghi ngờ. Một ngày nọ, các quân tụ họp để tấu lên Hoàng thượng về công lao nghênh đón Hoàng tôn trở về, hy vọng được ban ơn. Hoàng thượng cho phép vào bái kiến tại Vạn Thọ đình萬壽庭, tuyên chỉ an ủi, lệnh cho tả phiên lại sai người đánh bắt cá hồ Sen, lấy cá mè làm tiệc đãi các quân, rồi từ từ bàn về việc ban thưởng. Chư quân đang dự tiệc trên điện, có người phi ngựa báo với vương, vương triệu Quốc sư Quốc Cữu đến, nói:
- Mưu đồ tôn phò của bọn kiêu binh không thể dập tắt được, nay bọn chúng đang tụ họp trên điện, phải làm sao đây?
Quốc sư xin bắt giữ và giết chết chúng. Bèn lệnh cho một thủ lĩnh hiệu Triêm Võ Hầu沾武侯 mang quân Phong Vân風雲兵 đến bắt. Triêm Võ Hầu này là người Phú Hoa, An Lãng, đỗ tạo sĩ trong kỳ thi, dáng vẻ hùng vĩ, gan dạ có sức. Vâng lệnh, cầm kiếm ra khỏi cổng phủ, ấn kiếm lấy tay vuốt lưỡi kiếm nói:
- Thật sắc bén thay kiếm! Thật sắc bén thay kiếm! Thật tốt để chặt đầu bọn kiêu binh.
Rồi dẫn binh vây quanh nơi các quân đang tụ tập dự tiệc trên điện. Các quân đang dự tiệc, nghe tin có binh lính đến bắt, liền bỏ chạy tán loạn tứ phía, bắt được bảy người giải về phủ đường. Nhà vua lập tức hạ lệnh triệu bách quan nghị xử, bách quan tề tựu, hỏi cung bảy người, bảy người đều thành thật khai báo, không có mưu đồ nào khác. Mọi người đều tìm cách bao che, riêng Quốc cữu một mình kiên quyết nói:
- Không cần hỏi rõ tội trạng, chúng chỉ quen thói không biết hối cải, nhất định phải xử chém, còn gì mà bàn cãi nữa. Bọn chúng cậy đông mà kiêu, không thể một lúc giết hết, nhưng kẻ nào phạm tội thì không dung tha. Ví như một nắm đũa, cứng không bẻ gãy được, cứ bẻ từng chiếc một, lâu dần rồi sẽ hết sạch. Hôm trước chém bốn người, nào có thấy ai đòi bồi thường đâu.
Quốc sư nói:
- Lời của Quốc cữu rất có lý, các quan cứ theo luật mà thi hành.
Thế là theo luật lẻn vào Hoàng thành, cùng nhau bàn định xử giảo. Trình lên, Vương hạ lệnh xử quyết ngay trong ngày, thế là trong ngoài truyền tin, ai cũng khen hả dạ, đó là ngày 15 tháng 2 năm Giáp Thìn niên hiệu Cảnh Hưng [1784].
Bảy người đã chết, các đạo quân ai nấy đều ôm hận, tụ tập nhau mưu tính:
"Ngày nay có triều đình này, khiến chúa tôi được an hưởng giàu sang phú quý, sức lực của chúng ta không được xem là ơn huệ, trái lại còn bị xem là kẻ thù, động một chút là bị trấn áp. Nếu chúng ta cứ dung túng nhẫn nhịn, để kế 'bẻ đũa' của họ thành công, thì chúng ta sẽ không còn ai sống sót!
Có kẻ nói:
- Chúng ta không biết bẻ, chỉ biết đánh thôi! Mau mỗi người một đấm, tống bọn chúng đi theo Huy quận, xem chúng còn bẻ được nữa không?

View attachment 9343667 ​

View attachment 9343755

Thạc Quận đánh nhau với quân của Lê Duật​

Trong trận chiến này, Thạc Quận đích thân dẫn đầu phiên thần Hưng Hóa và thổ mục Sơn Tây, tập hợp đại quân của hai trấn, giáp trụ sắc bén, sau một trận bại trận, tất cả đều bị bắt sống, không còn sót lại một ai, và uy thế của Chỉnh chấn động thiên hạ. Tin thắng trận truyền về, các quan triều thần vào chúc mừng. Hoàng đế miễn cưỡng ra ngoài, riêng nói với Ngô Vi Dực吳為翼 rằng:
- Thạc Quận không phải là phản thần của Trẫm, khi Thạc Quận còn sống, kẻ gian hùng vẫn còn phải kiêng dè. Không may chết đi, Trẫm rất đau xót! Có gì đáng chúc mừng chứ?
Sau đó, Chỉnh rút quân đưa Thạc Quận về kinh, tâu rằng đáng chém. Hoàng đế dụ rằng:
"Thạc Quận về nghĩa thì nhiều mà về lý thì ít, nên danh tiếng và thực tế không xứng, hành vi khó rõ ràng. Nay chiến bại bị bắt, theo pháp lẽ phải chết, nhưng nghĩ lại khi ông ta chưa đến, Trọng Tế đã thả quân vây bức kinh thành, Trẫm cô lập trong điện, suýt chút nữa có biến cố khôn lường. Nếu không có Thạc Quận, làm sao có ngày nay? Chuẩn theo cổ lệ 'bát nghị' [tám điều nghị tội, một phép tắc trong luật cổ cho phép xem xét giảm tội cho người có công trạng, địa vị], dẫu cùng tội chết nhưng có thể có sự khác biệt, lòng Trẫm thực sự không nỡ, có thể sửa lại nghị án để giữ lại ân điển truy điệu."
Chỉnh và Thạc Quận vốn không có thù oán cũ, một trận mà thắng, cơn giận cũng nguôi, lại nghe lời dụ của vua, liền xin xuống để phúc nghị (xem xét lại). Ngự sử Ngô Trọng Khuê吳仲圭 sửa lại nghị án có đoạn rằng:
"Độc chiếm binh quyền, kháng cự mệnh lệnh, tội đáng phải hình phạt. Lấy công chuộc tội, chết cũng là có lý."
Thế là, Hoàng đế ra lệnh tại ngoài cửa Tây thành, ban cho Thạc Quận thuốc độc để tự sát. Thạc Quận hai lần vái lạy, uống thuốc rồi qua đời.
Khi Thạc Quận mới bị bắt, sĩ dân trong kinh thành tụ tập lại xem, Thạc Quận nói:
- Cha con nhà cố lão tướng Hoàng Phùng Cơ黃馮基, sáu người chết vì việc nước, phải trái tự có công luận, thành bại là do trời! Ta không thể giết được Chỉnh, nhưng Tây Sơn tất sẽ giết hắn, thiên đạo có luân hồi, tiếc là ta không được thấy thôi.
Sóc Quận chết, được an táng tại Sơn Tây, quân dân đều rơi lệ vì ông.

View attachment 9343776 ​

Lại nói về Chỉnh, kể từ khi chuyên quyền nắm giữ việc nước, mọi quyền hành đều do mình ban ra, ngày càng lộng hành thái quá, lòng dân ly tán, các quan văn võ không ai không rời rã. Người công bằng giữ phép thì bị tướng sĩ của đạo Vũ Thành làm cho khó xử; người thẳng thắn dám nói thì thường bị Chỉnh làm hại, tai họa bất ngờ ập đến, nên thường lấy việc nói thẳng làm điều cấm kỵ, hoặc viện cớ bệnh tật xin trả ấn từ quan.
Cường hào các làng xã ở khắp nơi tụ tập lại, hùa nhau cướp bóc, ngoài thành vài dặm đều trở thành hang ổ của bọn trộm cướp. Vua vô cùng lo lắng, bèn triệu cố Tham tụng Bùi Huy Bích裴輝璧 vào hỏi việc thiên hạ. Bích sợ Chỉnh, không nói gì cả, chỉ tạ rằng:
- Thần may mắn có được một chức vị, nhưng tài kinh tế [kinh bang tế thế] không có, cho nên Trịnh Vương đã đề bạt thần vào triều, quân lính kiêu ngạo dân chúng oán hận, kẻ địch xâm lấn, thần không có một kế sách nào để cứu vãn, tội làm lỡ việc nước, thực không thể trốn tránh. Nay thiên hạ đã thống nhất, chính sự ban đầu thanh minh, cần phải tìm một người khác, thần nào dám lại làm ô uế triều đình, để lại làm lỡ việc thiên hạ? Kính xin được về quê.
Sau khi lui ra, Bích nói với người thân cận rằng:
- Thiên hạ loạn rồi! Ta cũng từ đây mà đi thôi.
Rồi dắt gia quyến đi về phía đông. Đốc đồng Nghệ An Phạm Tòng Khiêm范捴謙 cũng bỏ quan mà đi, đến thượng nguồn Thanh Chương mưu việc dấy binh cần vương, ban hịch kể tội Chỉnh, nhưng việc chưa thành thì mất. Những bậc sĩ phu đang giữ chức vụ, lại có một hạng người coi việc dẹp loạn phò suy (giúp đỡ triều đại đang suy yếu) là trách nhiệm của mình, đã cùng nhau tụ tập những người cùng chí hướng, chiêu mộ nghĩa quân, các hào kiệt bốn phương nhận chiếu thư đến ứng nghĩa, ở khắp nơi đều có.
Đốc trấn Cao Bằng高平 Lưu Tiệp劉睫 nhận mật chỉ của Vương (chúa Trịnh), Đốc đồng Nguyễn Hàn阮翰 nhận mật chỉ của Đế (vua Lê), mỗi người tự dụ các quan lại, thổ mục ở trấn mình, sai họ dốc sức, cấp binh phù, chế tạo khí giới, để đợi khi cần điều động. Một trấn chia thành hai phe, người dưới quyền Đốc trấn thì không biết đến Đốc đồng; người nghe theo Đốc đồng thì không biết đến Đốc trấn. Hai người mỗi người ở một doanh trại riêng, không chịu họp công, tiếng là đồng liêu, nhưng thực chất là đối địch, Lưu Tiệp ngầm sai thuộc hạ giả vờ phản loạn, dẫn quân về với Hàn, lại sai người cầu hòa để chiêu dụ kẻ phản loạn, Hàn không hề hay biết, đã tiếp nhận những thuộc hạ giả hàng mà từ chối lời cầu hòa của Tiệp, Tiệp bèn dẫn quân vây đánh doanh trại của Hàn, kẻ phản loạn nội ứng, quân Hàn đại loạn, vội vàng bỏ chạy. Tiệp đuổi giết, vợ con Hàn ở công đường đều bị hại. Thế là Cao Bằng đại loạn, các thổ mục đều tự giữ đất đai riêng, chỉnh đốn binh mã đánh lẫn nhau, Lưu Tiệp cũng không thể khống chế được.
Hà Quốc Ký何國驥 ở Lạng Sơn諒山, Triệu Văn Khương趙文姜ở Thái Nguyên太原, Hoàng Văn Tương黃文相 ở Tuyên Quang宣光, Đinh Công Hồ丁公湖 ở Hưng Hóa興化, cùng các tù trưởng ở Phù Thường扶床, Tây Lĩnh西嶺, cũng đều noi theo gương xấu, ở khắp nơi cản trở quân lính, liên tục chống lại mệnh lệnh triều đình, quan trấn thủ có người bị họ đuổi đi, trong vòng bốn phương không còn nơi nào yên ổn nữa.

Đúng là:
不怕烏狐分赤黑，卻驚龍虎鬥玄黃。
Bất phạ ô Hồ phân xích hắc, khước kinh Long Hổ đấu huyền hoàng.​

[Chẳng sợ hồ ly đen đỏ phân tranh, Chỉ kinh rồng hổ đấu đến đất trời tối tăm].

Chưa biết đại thế sẽ về đâu, xin xem hồi sau sẽ rõ.


View attachment 9343779
Lưu Tiệp và Nguyễn Hàn đánh lẫn nhau, vùng cao đại loạn​

Đúng lúc đó, Tây Vương gửi thư kể tội Bắc Bình Vương, sắp sửa phát binh thảo phạt. Một số tướng sĩ dưới quyền Bắc Bình Vương đã bỏ trốn. Bắc Bình Vương nói với Trần Văn Kỷ:
- Nay nước ta có khuyết điểm, lòng người chia hai, biến cố nội bộ không thể để nước láng giềng biết được. Sứ giả Bắc triều ở đây, tai nghe vách vữa, họ từ xa đến dò xét ta. Nếu giữ họ lại thì tình hình quốc gia sẽ bị họ nắm rõ, hoặc nhân cơ hội này mà gây ra biến cố. Nếu cho họ về thì họ sẽ tiết lộ mọi chuyện, Bắc Hà biết được, lại càng gây ra ngoại xâm. Ta muốn ném họ xuống biển, để không còn dấu vết, nên làm theo kế này. Thế là sai Đô đốc Vũ Văn Nguyệt武文月 chuẩn bị vài chiếc thuyền biển, nói rằng để đưa sứ giả Bắc triều về, và dẫn Trần Công Xán cùng đoàn vào từ biệt. Bắc Bình Vương nói:
- Các ông cứ về trước, khi nào ta đến sẽ triệu kiến, sẽ có sắp xếp khác.
Lại đưa cho họ một trăm lạng bạc trắng và nói:
- Đây là quà của công chúa, đừng từ chối.
Nói là đưa về, nhưng lại bí mật dặn dò Vũ Văn Nguyệt, không ai biết. Tháng 3 mùa xuân năm Đinh Mùi [1787], các thuyền rời cửa biển Tư Khách思客海門, giương buồm ra đi [còn được gọi là Tư Dung, nay là cửa Tư Hiền, nằm giữa hai xã Vinh Hiền và Lộc Bình, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên Huế. Cửa biển này nối phá Tam Giang - Cầu Hai với biển Đông]. Chưa đầy mười ngày đã đến cửa biển Đan Nhai丹崖海門 thuộc Nghệ An. Vũ Văn Nguyệt và đoàn sứ giả cập bờ lên bộ. Nguyễn Hiên阮軒, một giám sinh môn đệ cũ của Trần Công Xán, người Trực Lộc直祿, nghe tin thầy mình được về, vui mừng khôn xiết đến thăm. Nguyễn Hiên thấy sắc mặt Vũ Văn Nguyệt bất thường, ngấm ngầm đoán ý đồ của hắn, bèn bí mật báo cho Trần Công Xán, rồi xin đổi đi đường bộ. Vũ Văn Nguyệt nói:
- Tôi vâng lệnh đưa sứ giả đi đường thủy là tiện lợi nhất, không thể đi bộ được, đường sá vất vả lắm.
Thế là họ lại lên thuyền ra biển. Vừa ra đến ngoài khơi, Vũ Văn Nguyệt ra lệnh cho thợ lái đục thuyền làm chìm. Nguyễn Hiên đứng trên bờ biển nhìn theo, khóc lóc đau khổ một lúc lâu rồi trở về. Đó là ngày 11 tháng 4 mùa hè năm đó. Vũ Văn Nguyệt sau đó quay thuyền vào bờ, lấy lý do bị gió lớn làm đắm thuyền, tuyên bố điều này ra khắp trong ngoài, cốt là không muốn mang tiếng giết sứ giả.
Lại nói về việc Chỉnh và những người khác đi xuống phía Nam, Chỉnh cho rằng việc nhất định sẽ thành công, bèn nói với triều đình rằng:
- Tình hình Tây Sơn, như ở ngay trước mắt. Bọn chúng đang may mắn vì ta không gây hấn, nên có thể chuyên tâm vào việc nước của chúng. Nay nội bộ đang rối ren, làm gì có thời gian lo chuyện bên ngoài? Vũ Văn Nhậm là đạo quân đơn độc bên ngoài, nội ứng không có, viện trợ cũng không, thì làm gì được? Bắc Bình Vương thấy thư của ta đến, ắt sẽ vui mừng mà lui binh nghe theo, xin đừng lo lắng về vùng biên cương phía Nam.

View attachment 9343806
Vũ Văn Nguyệt theo lệnh Nguyễn Huệ cho đục thuyền giết Trần Công Xán và toàn bộ sứ đoàn nhà Lê.​

HỒI THỨ MƯỜI
麟洋侯扶王泛海, 鵬公整請帝渡河.
[Lân Dương hầu phù Vương phiếm hải, Bằng công Chỉnh thỉnh Đế độ hà]​

Lân Dương hầu phò vua ra biển, Bằng công Chỉnh xin vua qua sông.

Lại nói, Hữu Chỉnh thấy tờ biểu, gọi mình là giặc, nổi giận đùng đùng, rút kiếm nói lớn:
- Lũ tàn dư mất nước, không biết sợ gì, còn dám dùng bút lưỡi lừa dối người trong nước ư? Ta hôm nay thề cùng vương [Trịnh Bồng] một sống một chết. Các tướng sĩ hãy nghe trống nhìn cờ, dốc sức xông trận, có tiến không lùi, kẻ nào không tuân lệnh, có thanh kiếm này!
Bèn mặc giáp cưỡi voi, tay cầm cờ hồng, vẫy các quân tiến lên. Nguyễn Như Thái阮如泰 thúc ngựa lớn tiếng kêu giết giặc. Súng nỏ bắn ra cùng lúc, đạn tên bay như mưa. Cánh tả của Vương không chống đỡ nổi, sắp vỡ trận. Vương ra lệnh tiền phong cùng hai cánh quân hợp lại, vừa đánh vừa lùi, nhân đó rút vào trong lũy, chia quân cố thủ. Hữu Chỉnh bày quân bốn mặt vây đánh lũy, nửa ngày không hạ được. Đến chiều tối, mưa phùn bay lất phất, gió bấc thổi vi vút, trời đất tối tăm, gần ngay trước mắt cũng không phân biệt được. Hữu Chỉnh hạ lệnh chia quân vây ép lũy của Vương. Vương bèn chia quân làm ba phần: những người quả cảm làm cánh trước và sau, do Toại và Châu chỉ huy; những người già yếu làm cánh giữa, do Vương tự mình thống lĩnh. Sau canh khuya, chiêng trống không reo, khói lửa đều tắt. Bên ngoài lũy tiếng súng bắn liên hồi không dứt, mà bên trong lũy yên lặng không động đậy. Hữu Chỉnh sai quân hầu lẻn đến dưới lũy nghe ngóng, thấy như không có người, nhưng cũng không đoán được hư thực. Đến canh tư, mưa dông lớn, Vương bèn hạ lệnh mở to cửa lũy, sai Toại và Châu đi trước, mỗi người dẫn năm mươi dũng sĩ, xông thẳng vào trại của Chỉnh. Toại tấn công bên trái, Châu tấn công bên phải, ở giữa mở ra một lối, Vương thúc quân cánh giữa thẳng ra đường đông mà đi. Toại và Châu làm hậu vệ. Đêm đó quân của Chỉnh không phân biệt được ai với ai, bắn lẫn nhau hỗn loạn. Đến sáng mới biết, truy kích thì đã không kịp nữa rồi.
Hữu Chỉnh thúc quân vào lũy, chỉ thấy doanh trại trống rỗng, ra lệnh tìm kiếm quân nhu, không thu được gì cả, bực bội không vui, đành rút quân về kinh.

View attachment 9343817
Nguyễn Hữu Chỉnh cưỡi voi chỉ huy quân tấn công quân của Trịnh Bồng
​

View attachment 9343821
Hình ảnh minh họa trận đánh giữa Hoàng Viết Tuyển và Đinh Tích Nhưỡng trên sông Ngô Đồng.​

Trần Mạnh Khuông là hào mục ở Đông Quan, gia sản giàu có, khá có nghĩa khí. Ban đầu nhận được hịch, liền tập hợp huyện binh hưởng ứng nghĩa, hẹn ngày này xuất phát, hiện đang đóng quân ở Bái Hạ không xa. Vương nghe xong, vội sai người triệu tập. Khuông theo sứ giả đến yết kiến, vương nói:
- Quả nhân tài đức kém cỏi, không tự lượng sức, động một chút là vấp ngã. Kế sách bây giờ nên làm thế nào?
Khuông nói:
- Thắng thua là chuyện thường của binh gia, dù là binh lính từng thắng nhiều trận cũng có lúc bại một trận. Do đó, các danh tướng thời xưa, trước tiên xem xét địa hình, xây dựng doanh trại, tích trữ lương thực, chuẩn bị cho lúc cấp bách. Tiến thì đủ sức lấy, lùi thì đủ sức giữ, đây là kế vạn toàn, hà cớ gì một trận bại lại bỏ chạy. Huyện thần có ấp Bái Hạ沛下邑, bốn mặt là đồng bằng màu mỡ, phía trước bị Đại Giang chặn, ra vào chỉ có một đường, lại có con suối nhỏ uốn khúc, bên ngoài thông với sông, có thể vận chuyển quân lương. Năm trước binh loạn, địa phương này nằm ở vị trí xung yếu phía đông nam, thần từng một lần sửa sang, hào lũy đã kiên cố, chỉ là liên tiếp mấy năm mất mùa, lương thực chưa thực sự đầy đủ! Xin vương tạm dời giá đến đó, từ từ tính kế sau.
Vương nghe theo, bổ nhiệm Lân làm Trưởng sử Quân phủ軍府長史, Khuông làm Hành doanh sứ行營使, dẫn binh vào đóng quân ở ấp Bái Hạ. Mới ở được một đêm, Khuông sai người trưng thu lương thực chưa đến, vừa lúc Chỉnh lại sai Nguyễn Như Thái阮如泰 dẫn bộ binh đến, cùng với Tuyển hợp binh tấn công. Thủy lục tiếp ứng, trước sau giáp công. Quân trong trại dựa vào hiểm yếu cố thủ, hơn mười ngày không thể phá được. Tuyển bèn đắp trường lũy để cắt đứt đường lương thực. Quân vương hết lương, đến nỗi phải đào rễ chuối mà ăn, thế càng khốn đốn. Lân và Khuông vội kêu gọi thuộc hạ nói:
- Thà làm quỷ đói ở Bái Hạ, chi bằng quyết một trận tử chiến, nhanh chóng giết vài trăm người. Các ngươi ai có thể cùng ta đồng lòng đồng sức, để ta không phụ vương, các ngươi cũng không phụ ta. Dù chết cũng không mất tiếng là quỷ trung nghĩa, may mắn không chết, sau này công nghiệp không thể lường được!
Mọi người đều cảm kích, có hơn một trăm người tình nguyện đi theo. Sau nửa đêm, mỗi người đi thuyền tre từ đường suối, nhân lúc Tuyển và Thái không đề phòng, phóng hỏa đốt doanh trại của chúng. Hai người đó hoảng loạn không thể chống cự. Lân và Khuông bèn phá vây hộ tống vương thoát ra, cướp thuyền đi về phía đông từ cửa biển. Tuyển dẫn binh truy kích nhưng không kịp. Thái thả quân vào Bái Hạ tàn sát lớn, không còn sót lại nam nữ già trẻ nào. Từ khi binh biến nổi dậy, không nơi nào không có binh đao, nhưng sự tàn sát thảm khốc chưa từng có nơi nào bằng nơi này.

-----------------​

Hình minh họa trận đánh giữa Hoàng Viết Tuyển, Nguyễn Như Thái và quân của Trần Mạnh Khuông, Lân tại Bái Hạ, Thái Bình.

View attachment 9343827
View attachment 9343828​

 

[doctor76]

Ảnh minh hoạ rất đẹp cụ doctor76 aj

Cảm ơn cụ, heheh

 

[doctor76]

Thời này dùng súng hỏa mai nhiều chưa cụ Đốc

Dùng quá nhiều luôn, sang Nguyễn lại cấm, thời Lê Trịnh súng ống, đại bác ầm ầm.

 

[Colexanh]

Dùng quá nhiều luôn, sang Nguyễn lại cấm, thời Lê Trịnh súng ống, đại bác ầm ầm.

Vì thời đó Nam Bắc triều, Đàng Trong Đàng Ngoài đánh nhau như thụi, nên tiếp thu súng ống ác. Ngoài thì Hà Lan, trong thì Bồ, Pháp.

 

[OUMOUM]

Cụ giỏi thật, khi nào rảnh hộ e mấy cái này đc ko ạ? E dò mãi nó khó quá.

 

[doctor76]

Cụ giỏi thật, khi nào rảnh hộ e mấy cái này đc ko ạ? E dò mãi nó khó quá.

Cái này dịch riêng chứ đưa vào đây sao đc.

 

[doctor76]

Cụ giỏi thật, khi nào rảnh hộ e mấy cái này đc ko ạ? E dò mãi nó khó quá.

Tranh 1. 靈佑帝君:Linh Hựu Đế Quân.

一字詩成一字飛 Nhất tự thi thành nhất tự phi: Một chữ thơ thành, một chữ bay đi. Ý nói tài năng làm thơ xuất chúng, mỗi chữ đều có hồn và bay bổng.
天邊黃鶴載 Thiên biên hoàng hạc tải: Chở trên lưng chim hạc vàng ở chân trời. Hình ảnh chim hạc vàng là biểu tượng của tiên nhân, sự siêu thoát.
餘鱗堂前有客難留我心似 Dư lân đường tiền hữu khách nan lưu ngã tâm tự: Trước hiên nhà Dư Lân, có khách đến nhưng khó giữ lòng ta lại.
閒雲入翠微 Nhàn vân nhập thúy vi: Mây nhàn nhã trôi vào núi xanh biếc. Hình ảnh mây và núi xanh gợi lên cảnh tiên cảnh, sự thanh tịnh và tự do.
Dòng chữ bên trái: 齊世金丹Tề Thế Kim Đan.

 

[doctor76]

Lại nói về Nguyễn Hữu Chỉnh, từ khi dẫn quân Tây Sơn vào kinh, người trong nước oán hận hắn thấu xương tủy. Đến khi thất bại trở về, đành phải ở lại Nghệ An, và người dân ở cả trấn đó đều cảm thấy hả dạ. May mắn thay, Hoàng đế có chiếu triệu nên ông được miễn tội nhờ việc dấy quân bảo vệ kinh đô. Hoàng đế tin dùng ông hết lòng, nên người trong và ngoài triều đình dù dám oán hận nhưng không dám nói ra. Các cựu thần văn võ đều bỏ trốn ra ngoài, mỗi người đều dấy binh lấy danh nghĩa diệt Nguyễn Chỉnh. Chỉnh lợi dụng Hoàng đế để ra lệnh cho cả nước, chuyên quyền lộng hành, huy động quân đội lớn mạnh để trừ bỏ những kẻ mưu hại mình.

Sau đó, hắn bắt Trọng Tế, giết Phùng Cơ, dốc hết quân lực tấn công Yến Đô vương, khiến vương phải bỏ chạy, không dám về. Những việc hắn làm đa số đều là trái đạo, hỗn loạn nhưng lại luôn đạt được mục đích, không ai dám làm gì. Vì vậy, Chỉnh và bè đảng ngày càng ngang ngược, tự cho rằng không ai trong thiên hạ bằng mình. Thậm chí hắn còn xem Hoàng đế như con trai, tùy ý điều khiển, không còn kiêng dè gì nữa. Trong lòng hắn, chỉ có duy nhất Bắc Bình Vương (Nguyễn Huệ) là còn khó đối phó. Chỉnh thường nói riêng với người thân cận rằng:

- Bắc Bình Vương là một hào kiệt ở xứ Nam Hà, nhưng ta cũng không kém cạnh. Hắn xảo quyệt hơn ta, nhưng ta lại mưu trí hơn hắn. Năm ngoái ta từng cùng hắn làm việc, hôm nay tạm nhường một bước. Đợi trong nước hơi yên ổn, sau đó ta sẽ dốc sức vào phương Nam. Lần này có thể cùng hắn một phen đại chiến, nhổ bỏ cái gai này, rồi đất đai phía nam Hoành Sơn sẽ trở về với lãnh thổ nước ta. Trần Bình Chương陳平章 sẽ đi về phía Nam để bàn định ranh giới. Đối với đất Nghệ An, dù có phải miễn cưỡng nhường cho hắn thì đó cũng là kế 'Bích mã lụy Ngu'璧馬賂虞 (dùng ngọc và ngựa hối lộ nước Ngu) hay 'Quan trung dư Vũ'關中予羽 (chia đất Quan Trung cho Hạng Vũ) xưa kia vậy, tức là cái gọi là 'muốn lấy thì trước hết phải cho', điều này người thường không thể hiểu được. Cho nên về việc Nghệ An, ta sẽ đưa nhiều của cải và lời lẽ ngọt ngào, chỉ mong được yên chuyện. Ta đã dặn dò ông Trần bằng cả tấm lòng, rằng chuyến đi này nhất định phải chấm dứt chiến tranh, không còn bận tâm đến mưu lược biên cương hay việc binh nữa."

Chỉnh không hề hay biết rằng ý định tiêu diệt hắn của Bắc Bình Vương không phải là một ngày mà có, chỉ là mưu kế ẩn giấu quá sâu, nên Chỉnh không hề nhận ra. Có người nói về chuyện biên giới, nhưng hắn đều cho là phỏng đoán bừa bãi, tin đồn thất thiệt mà không tin. Đến khi sứ đoàn chết ở biển, nhiều triều thần cho rằng đó là do Bắc Bình Vương sợ lộ chuyện tranh chấp quân sự ở Nam Hà nên đã ngầm giết chết, và khi nội loạn đã yên, hắn nhất định sẽ mưu hại mình. Nhưng Chỉnh cũng không cho là đúng.

Cuối cùng, Bắc Bình Vương cùng Tây Vương (Nguyễn Nhạc) giảng hòa rồi trở về. Ông triệu tập các tướng lĩnh lớn và nói với họ:

- Nguyễn Chỉnh đã là một kẻ chết rồi. Ta sẽ vạch ra kế hoạch cho hắn. Giờ đây hắn đang tung hoành ở Bắc Hà, phò tá vua Lê để ra lệnh cho cả nước, không nghĩ đến báo ơn ta, lại còn mưu phản cắn trả, toan chiếm Nghệ An, lập trọng trấn để theo vết xe đổ của Trịnh Vương khi xưa Nam tiến. Tên giặc này đáng phải giết! Không biết hắn có thể tập hợp được bao nhiêu binh mã để dám giao chiến với ta không!

Ngay lập tức, hạ lệnh cho Ngô Văn Sở吳文楚, Phan Văn Lân潘文璘 và các tướng khác dẫn quân đến Nghệ An hội quân với Văn Nhậm (Vũ Văn Nhậm) để mưu kế Bắc phạt. Sau đó, ông giao ấn tiết chế cho Văn Nhậm, và tất cả các tướng đều thuộc quyền ông ta. Sắp đặt đã xong, ông thúc giục tiến binh. Đó là vào tháng mười một, năm Đinh Mùi (1787).

Văn Nhậm đi qua Thổ Sơn土山 [Thổ Sơn là một trong 4 phủ của trấn Thanh Hoa, bao gồm: AnHóa, Tĩnh Gia, Cổ Lũng và Thổ Sơn. Phủ Thổ Sơn bao gồm các huyện: Vĩnh Lộc, Đông Sơn, Hà Trung và Nga Sơn], trấn thủ Thanh Hóa là Lê Duật黎遹 không dám chống cự, gom quân lui về giữ Trinh Giang貞江, phi ngựa báo cấp, một ngày chín lần đến, khiến kinh kỳ náo loạn, lòng người tan rã, tranh nhau bồng bế nhau ra khỏi thành để lánh nạn. Các cửa hàng đều đóng cửa ngừng kinh doanh, đường phố cũng ít người qua lại. Trong các bộ triều đình, chỉ còn những người có trách nhiệm ở lại. Hoàng đế lệnh cho trăm quan cùng hội họp tại phủ của Nguyễn Chỉnh để bàn luận về việc chiến hay thủ. Chỉnh nói:

- Khi quân [Tiền] Tần uy hiếp biên giới, Tạ An謝安 vẫn ung dung nói cười; khi quân Khiết Đan契丹 xâm nhập sâu, Khấu Chuẩn寇準 vẫn uống rượu đánh bạc như thường. Đại thần chỉ cần giữ bình tĩnh, không nên tự làm loạn trước, kẻo làm lung lay lòng dân. Nhiệm vụ của Duật là giữ đất, thấy giặc không dám không báo. Tuy nhiên, ông ta cũng là một tướng tài, Văn Nhậm chưa chắc đã nuốt trôi được ông ta. Vả lại, sông Trinh Giang và sông Thanh Quyết sâu và nước lạnh, dù có ngàn quân vạn mã cũng khó mà vượt qua nhanh chóng. Cơ hội chiến đấu hay phòng thủ đã có định cục rồi, có gì mà phải hoảng hốt?

[Tạ An (謝安, 320 - 385), tên tự là An Thạch安石, nguyên quán ở huyện Lịch Dương, Trần quận, là nhà chính trị, quân sự lớn và đại thần dưới thời Đông Tấn trong lịch sử Trung Quốc.

Giản Văn Đế mất, Hiếu Vũ Đế nối ngôi. Hoàn Ôn nghe tin mình không được nhận ngôi vua thì vô cùng tức giận, đưa quân vào kinh hô to khẩu hiệu: Tru Vương Tạ, di Tấn đình, có ý giết Tạ An và Vương Thản Chi. Trữ thái hậu sai hai ông đến Tân Đình đón Hoàn Ôn. Vương Thản Chi lo sợ, đến hỏi kế Tạ An. Tạ An không đổi sắc mặt mà đáp: Nhà Tấn còn hay mất là ở chuyến đi này rồi đến gặp Hoàn Ôn. Thấy ông đến, Hoàn Ôn cho trưng nhiều binh ra dọa làm cho Vương Thản Chi sợ đến biến sắc. Tạ An vẫn bình tĩnh nói với Ôn:

- An này nghe rằng chư hầu có lễ chế, đóng ở bốn phương, minh công hà cớ gì mà đứng sau làm kẻ ác.

Hoàn Ôn cười, bảo rằng mình vô tri nên không biết, rồi triệt binh, đàm luận chuyện vui với Tạ An luôn một ngày. Việc đe dọa kinh sư của Hoàn Ôn chấm dứt.]

[Khấu Chuẩn寇準; (961 - 1023) tên chữ Bình Trọng 平仲, quê ở Hạ Khuê, Hoa Châu (nay là Vị Nam, Thiểm Tây), là đại thần Bắc Tống, từng làm đến chức quan tể tướng.

Ông thi đậu tiến sĩ vào năm Thái Bình Hưng Quốc thứ 5 (980), tính tình cương trực, nhiều lần can gián thẳng thừng, dần dần được hoàng đế trọng dụng. Năm Thuần Hóa thứ 5 (994) thời vua Thái Tông được thăng làm Tham tri Chính sự. Sau khi Chân Tông tức vị, trước sau lần lượt nhậm chức tại Công Bộ, Hình Bộ, Binh Bộ rồi lại nhậm chức Tam ty sử. Năm Cảnh Đức nguyên niên (1004) cùng Tham tri Chính sự Tất Sĩ An được phong làm Tể tướng (Đồng bình chương sự).

Mùa đông cùng năm, quân Liêu xâm phạm bờ cõi Đại Tống, bao vây Doanh Châu ở Hà Bắc rồi mau chóng tiến quân tới tấn công Biện Châu, Thiền Châu, triều đình kinh hãi, phái chủ hòa là bọn Vương Khâm Nhược, Trần Nghiêu Sưu chủ trương thiên đô, riêng Khấu Chuẩn lại chủ trương Chân Tông lâm trận nghênh chiến, phản đối dời đô về phía nam. Tháng 11, Chân Tông tới ngự giá thân chinh ở Thiền Châu (nay là Bộc Dương, Hà Nam). Khấu Chuẩn dùng kế rước vua đứng trên cửa lầu bắc thành Thiền Châu dùng lời lẽ khích lệ đốc chiến, binh sĩ xa gần hô vang như sấm, khí thế gấp bội. Tướng Tống Trương Hoàn Xạ giết chết tướng Liêu là Thát Lãm, còn tướng Dương Diên Chiêu thì toàn thắng quân Liêu. Sau đó hai bên thỏa thuận ký minh ước Tống - Liêu ở Thiền Uyên mà sử gọi là Hòa ước Thiền Uyên, buộc quân Khiết Đan phải lui về phương bắc.]

Phó Đô Ngự Sử Nguyễn Đình Giản阮廷簡 nói:

- Thanh Hóa là đất thang mộc, nơi có lăng tẩm của nhiều triều đại. Nay quân Tây Sơn xâm lược, toàn bộ vùng Tĩnh Gia đã bị chiếm, sông Thiên Hà đều trở thành chiến trường, xã tắc nguy như chỉ mành treo chuông. Ông là nguyên lão của đất nước, binh quyền trong tay, "định cục" là thế nào, xin hãy nói rõ ra. Chúng tôi, những quan chức hèn mọn, sẽ đưa ra những kiến giải nông cạn của mình để cùng ông lo việc thiên hạ. Việc này không phải là việc riêng của một gia đình, sao không nói ra cho người khác biết! Xưa kia người Nguyên từng cười chê nhà Tống rằng: 'Đợi đến khi nhà các ngươi bàn bạc xong, thì ta đã qua sông rồi!' Bây giờ không sớm tính toán, đợi đến khi địch đến Triền Kiều纏橋 và Ổ Môn塢門 [ý nói áp sát kinh thành Thăng Long], giả sử Tạ An, Khấu Chuẩn tái sinh, xem liệu họ có giữ được bình tĩnh không?

Ninh Tốn寧遜, Nguyễn Bá Lan阮伯瀾 và những người khác đều nói:

- Lời Ngự Sử nói đúng vậy.

Chỉnh từ nhỏ quen dùng lời lẽ để đối phó với người khác, người ta cũng sợ thế lực của hắn nên không dám tranh cãi. Đến lúc này, tin giặc đến dồn dập, hắn đang hoảng loạn, lại bị Giản làm cho bẽ mặt, không biết đáp lời thế nào. Bình Chương Duy Phiên nói:

- Không cần nói nhiều. Giặc đến chỉ có đánh mà thôi! Dưới trướng của ông, ai có thể làm tướng? Xin tâu lên Hoàng đế để thực hiện. Khâm Sai sẽ cấp quân bài, Bộ Lại sẽ cấp quân lương. Ngay hôm nay tiến cử, ngày mai khởi hành, không thể chậm trễ!

Chỉnh nói:

- Ý của ta vốn cũng như vậy, cái gọi là 'giữ bình tĩnh' cũng là ở chỗ này.

Thế là hắn tâu lên, cử Nguyễn Như Thái làm thống lĩnh, Ninh Tốn tham tán quân vụ, thống suất quân cùng Lê Duật chống giặc ở Thanh Hóa.

Lại nói, Lê Duật đang đồn trú tại sông Trinh Giang. Võ Văn Nhậm sai người đến báo rằng:

- Ngày mai, đại quân sẽ vượt sông. Nếu ngươi có thể đánh, hãy dàn trận mà chờ; nếu không thể đánh, hãy sớm đến đầu hàng.

 

[doctor76]

Lúc bấy giờ, quân Võ Văn Nhậm đang ở phía nam Trinh Giang, trước tiên sai Văn Sở dẫn quân men theo phía tây núi mà đi, bí mật vượt sông Tất Mã漆馬江 để đánh úp phía sau quân Duật. Duật không hề hay biết, đêm đó liền tập hợp quân lính tháo chạy trong đêm, đến sáng hôm sau đã thấy quân Văn Sở ở Cao Lũng高. Quân lính đều kinh hoàng tan vỡ chạy tứ tán, Duật bị loạn binh giết chết, khí giới quân nhu đều bị giặc lấy hết.

[Thời Lê, vùng đất Cao Lũng thuộc huyện Cẩm Thủy, phủ Thiệu Thiên, Thanh Hóa.Cao Lũng (nay là xã Lũng Cao) và Cổ Lũng (nay là xã Cổ Lũng) đều thuộc huyện Cẩm Thủy, phủ Thiệu Thiên, Thanh Hóa thời bấy giờ.]

Quân của Nguyễn Như Thái đến Châu Duật珠遹 [vùng đất thuộc huyện Nông Cống], nghe tin Duật bại trận mà chết, liền vội vàng gọi Ninh Tốn寧遜 đến cùng bàn bạc. Ninh Tốn nói:

- Binh pháp có câu: 'Tranh giành núi non thì thắng, giữ vững nơi hiểm yếu thì chắc chắn.' Trong ngoài Thanh Hóa, Tam Điệp三疊 là nơi ranh giới, trời tạo đất thành, vô cùng hiểm yếu, nên cấp tốc tiến quân giữ lấy, đừng để địch chiếm trước, thì phía bắc Trường An vẫn còn thuộc về ta. Nếu Tam Điệp không giữ được, con đường phía nam núi là đường lớn bằng phẳng, đồng không mông quạnh, e rằng khó mà giao tranh với địch, việc nước khó mà làm được nữa.

Thái cho là phải, liền chỉnh đốn quân lính, lợi dụng đêm tối đi gấp, rạng sáng vượt qua Gián Khẩu澗口. Nghe tin quân Võ Văn Nhậm đã qua Tam Điệp. Tướng quân Lân đã đưa quân tiên phong đồn trú ở Đa Mai多枚, cách đó chỉ vài dặm. Thái vỗ ngực kêu lớn, bèn chặn khe suối dàn trận chờ địch. Giặc đến chia đường tấn công, Thái đơn độc không có viện binh, gắng sức chiến đấu từ sáng đến trưa, tên đạn đều hết, quân lính phía trước quay giáo đầu hàng giặc. Thái xét thấy không thể chống đỡ được nữa, cùng mấy ngàn thuộc hạ phi ngựa chạy về phía bắc. Quân giặc đuổi theo bắn giết hết sạch, Ninh Tốn chạy trốn vào nhà dân mà thoát nạn.

Võ Văn Nhậm sau khi thắng trận, liền dẫn quân tiến về phía trước.

Tin báo đến, Hữu Chỉnh đang dùng bữa, vội vàng buông đũa, đứng dậy vào phòng, cấp tốc triệu [con trai] Hữu Du有攸 đến, nói rằng:

- Tướng quân của ta chỉ có bốn người, Duật và Thái đã không may chết rồi! Tướng quân Tuyển đang ở Sơn Nam, tướng quân Thước ở Kinh Bắc, gọi đến không kịp, tình thế vô cùng cấp bách, ta không thể không tự mình cầm quân. Con nên chuẩn bị quân lương đầy đủ, cùng ta ra trận, binh lính của cha con ta đồng lòng, may ra có thể thành công.

Minh họa trận đại bại gần Tam Điệp; quân Nguyễn Như Thái, Ninh Tốn bị quân Tây Sơn do Võ Văn Nhậm chỉ huy truy sát.​

 

[doctor76]

Hữu Du nói:

- Tục ngữ có câu: 'Thờ cha thì hết sức, thờ vua thì tận thân.' Con xin đi trước, cùng giặc đại chiến một trận, không dám để giặc làm phiền cha và vua. Đại nhân cứ đi chậm rãi đốc chiến, đợi con mang đầu Võ Văn Nhậm về.

Hữu Chỉnh sắp sửa ra ngoài, ái thiếp của hắn kéo vạt áo nói:

- Thiếp nghe nói quan lại trong triều đều đưa vợ con đi lánh nạn trước, các phủ đài đều trống rỗng, đại quan lại ra ngoài dẹp giặc, tướng sĩ đều đi theo. Thiếp một mình ở đây, làm sao mà chịu nổi? Xin được một kiệu theo cùng.

Chỉnh nói:

- Giữa tên đạn, không phải là nơi phụ nữ nên đến, đừng làm rối loạn lòng người vô ích.

Rồi tự mình đến cung vua tâu xin xuất quân. Vua ngự ở điện Cần Chánh勤政殿 tuyên chỉ, ban cho Chỉnh tiết việt (quyền chỉ huy tối cao), dụ rằng:

"Trẫm trông cậy khanh như trường thành, chuyến này an nguy của quốc gia đều trông vào đó. Tuyệt đối không được khinh địch đánh bừa, phải tùy cơ mà hành động, nhanh chóng báo cáo chiến công để an ủi lòng trẫm."

Chỉnh tâu rằng:

- Thần vốn biết rõ tình hình địch, Võ Văn Nhậm có dũng mà không có mưu, làm tướng phó thì thừa, làm chủ tướng thì không đủ. Hắn ngày thường vốn sợ thần, nay thấy thần đến, chắc chắn không dám đối đầu. Thần chỉ cần lấy khí thế áp chế, không cần đợi đánh mà đã thắng. Chuyến này không quá năm ngày, sẽ có thư trạm báo tin thắng trận, xin bệ hạ rộng lòng.

Chỉnh bái tạ rồi ra, vua đích thân tiễn đến ngoài cửa Đoan Môn, sai hoàng thân trăm quan tiễn ở ngoại ô. Khi quân đến Hoàng Mai黃枚, sai Hữu Du dẫn năm đạo quân tinh nhuệ đi trước.

Hữu Du đến sông Thanh Quyết青厥江 đắp lũy đất, dọc theo bờ bắc sông, chia quân đồn trú cố thủ. Lúc đó thời tiết lạnh giá, quân sĩ nằm lộ thiên, ba người năm người tụ lại, đốt củi sưởi ấm. Quân tuần tiễu của giặc nhìn thấy trong ánh lửa, bèn về báo Võ Văn Nhậm. Nhậm lệnh chia quân đi bè trực tiếp vượt sông, bí mật chui qua lũy, dùng súng bắn vào, lấy ánh lửa làm đích, bắn không phát nào trượt. Trong lũy kinh hoàng hỗn loạn tự tan vỡ, Hữu Du thu quân lùi về giữ Châu Kiều 珠橋, chỉ còn lại hai ba phần mười, không dám nghênh chiến, cũng không dám quay về, vừa lùi vừa dừng, chờ đợi hậu quân.

Quân Tây Sơn của Võ Văn Nhậm vượt sông Thanh Quyết tấn công quân của Hữu Du.​

 

[doctor76]

Lại nói, Chỉnh đến Bình Vọng平望 nghỉ tạm, bỗng thấy gió nam thổi hiu hiu, có một dải mây đen vắt ngang từ phía tây nam bay đến. Chỉnh ngồi giữa cầu, lật sách bói quẻ, quẻ nói rằng: "Nước có đại địch, tướng soái bại trận." 「國有大敵，元戎敗績。」 [Quốc hữu đại dịch, nguyên nhung bại tích]

Chỉnh lòng buồn bực, đang lúc trầm tư, chợt có từng đàn ong vò vẽ bay đến, chích vào cổ họng, bỗng giật mình ngã xuống, suy nghĩ lại thì đều là điềm dữ, bèn chần chừ không muốn tiến. Chốc lát lại thấy quân của Hữu Du thua trận tan tác chạy về, nói rằng quân ta đã tan rã, quân giặc đang đuổi theo sắp đến nơi rồi!

Trịnh nét mặt u sầu, tiến thoái lưỡng nan. Các tướng sĩ dưới quyền cũng đều mất khí thế, đua nhau nói rằng thế giặc rất mạnh, không thể đối đầu; kinh thành binh ít, khó mà tự giữ, chi bằng rút về, lùi về giữ vùng Kinh Bắc, lấy sông Nhĩ Hà làm nơi cố thủ, rồi sau đó từ từ tính kế công chiếm thì hơn. Trịnh nghe theo. Một lát sau Du đến, Chỉnh liền lệnh cho quân quay về kinh. Đêm đó vừa vào thành, liền cho gọi Tham tri Chính sự參知政事 Nguyễn Khuê阮奎 vào tâu, xin rõ ràng là vua nên ngự giá về Kinh Bắc, rồi thẳng đến phủ của Lượng (nơi Chỉnh ở), sửa soạn hành trang, sai người hộ tống vợ con và gia quyến qua sông trước. Lính Kim Ngô vệ biết chuyện, vội vàng chạy vào điện tâu rằng:

- Gia quyến của Bằng Công đã đi rồi!

Vua vội vàng đến dinh Chỉnh, lúc đó Chỉnh đang chạy đi chạy lại ở sân, dặn dò người đi. Vua nắm tay Chỉnh nói:

- Tình thế đến nông nỗi này, sẽ phải làm sao đây?

Trịnh thấy vua hổ thẹn, hoảng sợ, liền vội vàng lạy tạ nói:

- Bệ hạ phó thác quốc gia cho thần, thần không xứng với chức phận, để lầm lỡ việc nước, tội không dám từ chối. Kinh sư hai mặt tây nam không còn nơi nào để nương tựa, thành trì cũng chưa được đào đắp, chỉ có duy nhất cổng thành mà thôi. Giặc thừa thắng xông thẳng, không có gì cản trở, đánh thì không thắng, giữ thì không vững, làm sao có thể tự toàn vẹn đây! Nay cần phải dời giá ngự về phía Bắc, để tính kế sau này. Địch từ xa đến mệt mỏi, lại bị sông lớn cản trở, chắc chắn không dám đuổi theo ta. Trong vòng mười ngày, chúng ta sẽ có chút thời gian rảnh rỗi, tính toán sâu xa, há chẳng có cơ hội tốt để khôi phục sao! Bệ hạ xin hãy về cung, tâu với Hoàng thái hậu, xin phụng giá người đi trước, thần sẽ đích thân dẫn binh tượng chờ ở bến sông.

Chỉnh nói xong, lại quay sang nhìn tả hữu rồi bỏ đi. Vua liền đi bộ về, giữa đường phố đã thấy người dân dìu dắt nhau chạy trốn, tranh giành không chịu ngồi xe mà chen lấn nhau. Tiếng kêu gọi vang vọng lẫn nhau. Có một người chặn vua lại, đòi lục soát trong thắt lưng nhưng không có gì, bèn bỏ đi. Vua vội vã đi về phía cổng Chu Tước朱雀門, rồi vào cổng Tả Khúc Thiên Môn左曲天門, nghe thấy Hoàng thái hậu và các phi tần đang tìm vua không thấy, liên tục gọi hỏi xe ngự ở đâu. Vua vội vàng đáp:

- Ở đây, ở đây.

Liền gọi những người hộ tống, chỉ được mười bảy, mười tám người, số còn lại đều đã trốn tránh không đến. Vội vàng dùng kiệu tre khiêng Hoàng thái hậu và Thái tử (Nguyên tử) để đi, các tôn thất, phi tần đều đi bộ, mang theo đồ ngự dụng chỉ có bốn hòm, còn lại đều bỏ lại trong điện. Các nội thị có lén mang theo quần áo châu báu tư nhân, cũng đều vứt bỏ trên đường phố. Đến sông thì tranh giành thuyền, không phân biệt sang hèn, người mạnh thì qua trước, tự giẫm đạp lên nhau trên bãi cát.

Có người bị vấp ngã mà chết, thuyền quá lớn không kịp quay lại, hoặc có người chở nặng mà bị chết đuối. Tiếng khóc than vang động trời đất. Kinh thành đại loạn, bọn vô lại trà trộn vào cung phủ, tha hồ cướp bóc. Hễ có được gì, không dám mang ra khỏi thành, chỉ đành chia nhau giấu vào nhà dân thường.

Sơ đồ Hoàng thành Thăng Long thời Lê​

 

[doctor76]

Tạo hình Hoàng thành Thăng Long thời Lê​

 

[doctor76]

Vua Lê Chiêu Thống, Hoàng thái hậu và Thái tử (Nguyên tử), các tôn thất, phi tần và dân chúng chạy trốn quân Tây Sơn​

 

[emdeplam]

Thớt hay quá.
Bác chủ thớt am hiểu lịch sử, lập thớt mới về những bức họa cổ của Việt Nam được không.
Quả thật em đã tìm hiểu nhưng thấy, cũng ko thấy sách vở nào nói.
1000 năm bắc thuộc thì không nói. Nhưng Lý Trần Lê bao đời vua mà ko thấy 1 bức họa chân dung nào ?

 

[doctor76]

Chiều tối Võ Văn Nhậm đến, dẫn quân vào thành. Cung điện, kho tàng chỉ còn lại những căn nhà trống. Nhậm nói:

- Vào chợ còn được một đồng vàng, huống chi là một quốc gia ư? Ta nghe nói Bắc Hà giàu có, sao lại sạch trơn đến thế này? Ta từ xa đến mà không kiếm được một đồng tiền nào mang về, con cái ta nghe thấy cũng không chịu đâu.

Ngày hôm sau, Nhậm bèn thả quân lùng sục khắp các bãi chợ và nhà dân, thu được rất nhiều của cải quý giá, và tất cả tài sản riêng của dân chúng đều bị lấy đi. Có người dân đến cửa kêu than rằng:

- Xưa kia binh lính hành quân, đến cả sợi tơ cũng không phạm, có kẻ lấy nón của dân để che giáp quan, cũng không dung thứ. Sao nay nhà dân lại bị hại đến mức này?

Nhậm lớn tiếng nói:

- Những thứ quân ta tìm kiếm đều là vật của phủ quan nhà Lê, sao đây lại là của nhà dân? Chẳng qua các ngươi nhân lúc loạn mà tranh giành trộm cắp, quân lớn theo sau đến, chưa kịp giấu đi mà thôi! Đó là bọn bè phái côn đồ, không thể để lại.

Liền sai lôi ra chém. Do đó, kinh thành kinh sợ tột độ, không ai dám nói gì nữa.

Nói về việc cha con Trịnh cùng các văn thần theo Vua đi về phía Bắc. Trên đường đi vội vã, chỉ sợ quân giặc đuổi kịp, nên cứ đi liền nhau, không còn hàng ngũ chỉnh tề nữa. Tối đến, họ đến doanh trại trấn Kinh Bắc, gặp Đề đốc trấn thủ Nguyễn Cảnh Thước阮璟鑠 mưu phản, lấy cớ bị bệnh mà không vào chầu. Chỉnh đến, quở trách gay gắt, Thước mới miễn cưỡng ra. Bấy giờ quân lính trên đường, bỏ trốn đã quá nửa. Chỉnh lo lắng về điều đó, bèn điểm duyệt số quân, quân ưu binh chỉ còn hơn bốn trăm ba mươi người, ngựa hơn sáu mươi con. Chỉnh dẫn quân vượt sông Như Nguyệt如月江 trước, đóng quân tại núi Tam Tầng三層山, tự mình đốc thúc quân lính đắp lũy dựng rào, rồi sai Thước hộ giá vượt sông sau.

Chỉnh đã đi, Vua và Thái hậu đợi ở bến sông, lâu mà không có thuyền, bèn sai gọi Thước đến hỏi. Thước đáp:

- Các thuyền đều không có ở đây, Bệ hạ muốn gấp vượt sông, xin ban cho thần ít vàng bạc, mới có thể thuê được, nếu không thì đến sáng mai, cũng vẫn ở đây thôi. Nếu quân giặc đuổi đến, thần xin dùng bè gỗ mà hộ tống vượt sông, nhưng đồ dùng của vua thì không thể bảo toàn được!

Vua nói:

- Trẫm có thiên hạ, còn không giữ được, thì tiếc gì nữa?

Bèn sai mở hòm ra cho Thước xem, trong đó chỉ có ấn truyền quốc và bốn mươi lạng vàng mà thôi. Vua nói:

- Tùy ngươi lấy vậy.

Thước nói:

- Ơn thánh đã đến, xin chia cho thần một nửa.

Nguyễn Cảnh Thước trấn lột vàng của vua Lê Chiêu Thống​

 

[doctor76]

Thớt hay quá.
Bác chủ thớt am hiểu lịch sử, lập thớt mới về những bức họa cổ của Việt Nam được không.
Quả thật em đã tìm hiểu nhưng thấy, cũng ko thấy sách vở nào nói.
1000 năm bắc thuộc thì không nói. Nhưng Lý Trần Lê bao đời vua mà ko thấy 1 bức họa chân dung nào ?

Thực ra là có, nhưng rất ít và tản mát, có lẽ mình cũng sẽ lập thớt riêng.

 

[doctor76]

Vua bèn trao hết cho Thước, Thước liền gọi người chèo thuyền, ghé thuyền vào bến sông để đưa vua qua. Đến bờ bên kia, Thước lại sai người đuổi theo cởi áo bào của vua, Vua đành rơi lệ cởi áo trao cho hắn, rồi chạy đến núi Như Thiết如鐵山. Vua thưa với Thái hậu rằng:

- Thần tài kém cỏi, không đủ sức để cai quản ngôi báu, lại không sáng suốt trong việc dùng người, vì bị Nguyễn Chỉnh làm sai lạc, khiến kinh đô thất thủ, phải lưu lạc ra ngoài, để làm cho Thánh Mẫu lo lắng. Nay gian nan ở chốn núi non thung lũng, phải di chuyển không ngừng, thế không thể tụ họp một chỗ; mà việc đi lại dắt díu nhiều người, lại sợ bị quân giặc biết, sẽ sinh ra biến cố bất trắc. Suy đi nghĩ lại, chỉ có Đốc đồng Cao Bằng Nguyễn Huy Túc 阮輝宿là trung hậu đáng tin cậy, xin tạm chạy đến Cao Bằng, nơi đó khá xa, quân giặc chưa thể đến ngay được. Việc ở đây có ổn thỏa hay không, thần xin dùng thư tay giao cho Túc. Còn việc sớm tối thăm hỏi, thần chỉ có thể thay thần mà làm. Xin Thái hậu cứ an tâm, cho phép thần ở lại đây, ngấm ngầm tính kế khôi phục, may ra có thể chuộc lại tội lỗi.

Thái hậu nói:

- Trời cao không phù hộ xã tắc, lão phụ sống không bằng chết, xin hãy lấy khe núi này làm nơi chôn xác, hà tất phải chịu khổ sở lội suối trèo non làm gì.

Vua dập đầu chảy máu, nằm phục dưới đất không dậy, các quan cũng nhiều người khuyên giải, Thái hậu mới đồng ý. Thế là Hoàng đệ Quang皇弟桄 cùng thị thần Lê Đồng黎侗 và hơn ba mươi người trong tôn thất, đều theo Thái hậu đến Cao Bằng. Ngày hôm sau, Vua bèn đến Yên Dũng, các văn thần theo chỉ có Nguyễn Đình Giản阮廷簡, Nguyễn Đình Dư阮廷璵, Chu Doãn Lệ朱允勵, Vũ Trinh武楨, Trương Đăng Quỹ張登揆, tổng cộng năm sáu người mà thôi.

Lê Cảnh Thước sai người lột áo bào vua Lê Chiêu Thống​

 

[doctor76]

Gặp lúc Võ Văn Nhậm sai bộ tướng Nguyễn Văn Hòa阮文和 đuổi theo Chỉnh, đuổi kịp, giao chiến tại núi Tam Tầng. Có Du vung đao dốc sức chiến đấu, giết chết mấy chục quân giặc, Hòa bèn chia quân đi vòng ra sau núi đánh úp, quân Chỉnh rối loạn tự tan vỡ. Du sức yếu không thể chống cự được nữa, chết trong trận tiền, Tham tri chính sự Nguyễn Khuê cũng bị giặc giết.

Chỉnh lên ngựa chạy về phía Bắc, ngựa bị ngã nên bị giặc đuổi kịp, tranh nhau đâm, Chỉnh hô lên:

- Xin hãy bắt sống để dâng!

Quân giặc bèn cùng nhau trói lại, nhốt vào cũi giải về kinh. Chỉnh xin được gặp, muốn nói một lời, Văn Nhậm không cho phép, sai người kể tội Trịnh rằng:

- Ngươi là bề tôi nhà Trịnh, phản lại mà theo ta, để mưu diệt nhà Trịnh. Sau lại phản ta về Bắc, lừa dối vua Lê để đoạt ngôi lớn, chuyên quyền làm điều càn rỡ, ngấm ngầm mưu đoạt quyền, để tranh giành quyền lực với vua của ta. Xét cả đời ngươi, đều là đi theo mưu kế xảo trá của loạn tặc, cần phải mổ bụng moi ruột ngươi, bỏ đi những điều dơ bẩn, để người Bắc lấy ngươi làm gương.

Rồi lệnh phanh thây Chỉnh, thả [cho] chó ăn thịt.

Trong trận này, giặc Tây Sơn bắt được Chỉnh nhưng chưa bắt được Vua, Hòa bèn thả quân lùng sục khắp nơi, nhưng không tìm được. Bèn bí mật sai người theo dõi dấu vết của Vua, Vua sợ hãi, chạy vào núi Bảo Lộc保祿山.

Lại nói Lân Dương Hầu麟洋侯 Hoa Văn Lân花文鱗 ban đầu theo Yến Đô Vương, chạy về phía Bắc đến Quảng Yên, vì có việc mà từ chức về nhà, sau định chiêu dụ, rồi mất dấu vương, phải nương nhờ thổ mục Nguyễn Trọng Linh阮仲玲 ở Yên Dũng. Đến lúc này, nghe tin vua ở Bảo Lộc, liền báo cho Linh, cùng đến đón vua, cùng với dân bảy tổng Yên Dũng, đắp lũy ở bờ bắc sông Nguyệt Đức月德江, chống cự với Hòa. Hòa đánh chiếm được chút ít. Nhậm tự mình đốc thúc đại quân đến, ngày đêm đại chiến, quân của Linh thua tan tác, phải kẹp vua chạy thoát. Em của Linh là Long瓏 bị Nhậm bắt được, Nhậm không giết, sai cầm thư đến dụ Linh, buộc Linh phải dâng nộp vua, đại ý thư rằng:

"Phụng mệnh bắc chinh, chỉ giết giặc Chỉnh, không liên quan đến việc của Lê Tự Hoàng黎嗣皇. Tự Hoàng là do Chúa thượng cầu xin lập nên, bị Chỉnh kẹp mà chạy cùng, như cáo mang lòng nghi hoặc, mê muội không trở lại, như bọ ngựa dám cản bánh xe, nên mới đụng đến quan soái. Nếu biết hối lỗi mà đến trước, còn có thể chuộc lỗi lầm đã qua. Bằng không sẽ tìm người giám quốc khác, chủ việc tế tự sẽ có người, tức là Tự Hoàng không còn ngày trở về ngự giá, và các ngươi cũng sẽ gặp họa diệt thân."

Linh nhận được thư, do dự chưa quyết, lại sai Long đến báo với Nhậm rằng:

- Một trận thua tan tác, người mỗi người mỗi ngả, thật không biết Lê Hoàng ở đâu, xin cho mười ngày, tìm kiếm được sẽ tự đến.

Đình và Giản biết chuyện. Bèn mật báo với vua rằng:

- Anh em nhà Linh hai lòng không đáng tin. Đình Dũ, Doãn Lệ, Võ Trinh đều là người Kinh Bắc, nên cấp tốc phái đi chiêu dụ dân, dùng binh tự vệ, dời giá đến Thuận An順安. Đăng Quỹ, Văn Lân đều là người Sơn Nam, nên cho về bản thổ chiêu mộ, để chờ lệnh trưng phát.

Vua nghe theo. Chia mệnh mà đi. Riêng để Giản hộ tống, lén về Gia Bình嘉平, triệu tiến sĩ Trần Danh Án陳名案, hỏi về việc ở bản xứ. Án đáp rằng:

- Ở phương Bắc có thổ hào là Trần Quang Châu陳光珠, xưa là xã trưởng Kênh Than涇灘社長, dũng cảm và có sức mạnh. Vừa rồi vì binh loạn, ông ấy đã tập hợp trai tráng, tự giữ hương ấp. Khi trong huyện có kẻ cướp nổi dậy, Châu dẫn quân đi cứu, giặc cướp không dám phạm đến, cả huyện yên ổn, mọi người cùng tôn ông ấy làm Trương huyện. Ông ấy thường tự cầm nông cụ như một nông dân bình thường, gặp quân Tây Sơn là đánh giết, quân Tây Sơn nhiều lần bị hại, nên tự răn không dám vào địa giới huyện. Văn Nhậm nghe tin rất giận, mưu tính dẫn quân bắt Châu, Châu trốn vào vùng Chí Linh, Phượng Nhãn至靈鳳眼, chiêu mộ dũng sĩ chống lại giặc cướp, người vùng đông bắc quy phụ ngày càng đông, ông ấy thường mật thám chỗ quân Tây Sơn, ban đêm phi ngựa nhanh đến, vây bắt mà giết, xuất quỷ nhập thần, hành động là đắc chí, người Tây Sơn không làm gì được ông ấy. Ông ấy vốn muốn xướng nghĩa nhưng chưa có chủ, xin đem thư của bề trên, chiêu dụ thì sẽ đến ngay.

Vua nói:

- Khanh cứ sai người đi trước.

Châu nghe tin rất mừng, nói với mọi người:

- Thầy ta nay đã có danh!

Bèn dẫn binh nghênh giá, gặp mặt rất vui mừng. Vua nói:

- Nghe khanh dũng cảm trong việc hành quân, nay quân địch ở Bảo Khám寶龕 [Bảo Khám, nằm ở phường Phúc Lợi, quận Long Biên, thành phố Hà Nội, trên dải đất bờ nam sông Đuống. Trước kia, nơi đây thuộc xã Nông Vụ, tổng Đặng Xá, huyện Gia Lâm, tỉnh Bắc Ninh], ước chừng hai trăm người, nếu khanh có thể phá được, sẽ lấy khanh làm trấn thủ Kinh Bắc.

Châu đáp rằng:

- Việc này rất dễ, nhưng quân địch toàn bộ đến, thần binh ít không có viện trợ, không thể chống cự với chúng, lại sợ không thể giấu vết mà tránh, thần gần đây đã nhiều lần làm vậy, chỉ có thể vơi bớt sự giận dữ của chúng. Tuy nhiên chưa thể tự lập, cũng là do lẽ này. May nhờ uy linh của Bệ hạ, các tướng sĩ đồng lòng, thần xin tự mình đương đầu một mặt, gặp giặc là đánh, thà chết không chạy.

Vua nói:

- Hào hùng thay! Đúng là đại tướng.

Bèn phong Châu làm trấn thủ tước Dao Quận Công瑤郡公, Châu liền thị uy ở núi Vạn Kiếp萬劫山, dựng cờ lớn trống trận trên núi, sai người tâu xin vua ngự xem binh.

Đúng là:​

成旅崎嶇謀復物，澤袍慷慨誓殲仇。​

[Thành lữ khi khu mưu phục vật, Trạch bào khảng khái thệ tiêm cừu.]​

Cầm quân vất vả mưu khôi phục nghiệp cũ, Áo bào thấm đẫm mồ hôi khí khái thề diệt thù.

Chẳng biết cục diện cuối cùng ra sao, xin nghe hồi sau sẽ rõ.​

 

[Đêm HG]

Em đánh dấu đọc dần ạ.